Podatek od wartości dodanej

1. Dyrektywa VAT

Podatek od towarów i usług został wprowadzony w Polsce w 1993 roku. Od 2004 roku (w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej), obowiązek utrzymania tego podatku nakłada na kraje członkowskie Unia Europejska, określając podstawową stawkę co najmniej 15%. Dyrektywa VAT wprowadziła nowe prawa i obowiązki. Przede wszystkim podatnicy zyskali możliwość powoływania się w sporach z organami podatkowymi bezpośrednio na przepisy wspólnotowe oraz na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, bowiem Polska jest zobowiązana do respektowania praw UE. Obecnie obowiązuje DYREKTYWA 2006/112/WE RADY z dnia 28 listopada 2006 roku w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, która zawiera podstawowe zasady systemu podatku VAT. Istotnymi aktami prawnymi dla VAT są także:

• Dyrektywa Rady 2008/9/WE z dnia 12.02.2008 r. określająca szczegółowe zasady zwrotu podatku od wartości dodanej, przewidzianego w dyrektywie 2006/112/WE, podatnikom niemającym siedziby w państwie członkowskim zwrotu, lecz mającym siedzibę w innym państwie członkowskim,

• Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 282/2011 z dnia 15.03.2011 roku ustanawiające środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.

Dyrektywa ustanawia wspólny system podatku od wartości dodanej (VAT). Określa też zasadę wspólnego systemu VAT polegającą na zastosowaniu do towarów i usług ogólnego podatku konsumpcyjnego dokładnie proporcjonalnego do ceny towarów i usług, niezależnie od liczby transakcji, które mają miejsce w procesie produkcji i dystrybucji poprzedzającym etap obciążenia tym podatkiem. VAT, obliczony od ceny towaru lub usługi według stawki, która ma zastosowanie do takiego towaru lub usługi, jest wymagalny od każdej transakcji, po odjęciu kwoty podatku poniesionego bezpośrednio w różnych składnikach kosztów. Wspólny system VAT stosuje się aż do etapu sprzedaży detalicznej włącznie. Dyrektywa określa przedmiot i zakres stosowania. Określa zakres terytorialny, podatników, transakcje podlegające opodatkowaniu (dostawa towarów, wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, świadczenie usług, import towarówusług), miejsce transakcji podlegających opodatkowaniu, zdarzenia powodujące powstanie obowiązku podatkowego i wymagalności podatku, podstawę opodatkowania, stawki, zwolnienia, odliczenia, obowiązki podatników i niektórych osób niebędących podatnikami, procedury szczególne, odstępstwa.

2. Definicja VAT

Zgodnie z art. 2 pkt 11 ustawy o podatku od towarów i usług podatek od wartości dodanej, to podatek, który nakładany jest na towar i usługi na terytorium danego państwa członkowskiego (z wyjątkiem podatku od towarów i usług nakładanego ustawą o VAT). Podatek od wartości dodanej jest podatkiem konsumpcyjnym odnoszącym się do towarów i usług kupowanych i sprzedawanych w celach konsumpcyjnych w Unii Europejskiej. Podatek obliczany jest na podstawie wartości dodanej do towarów i usług na każdym etapie produkcji i łańcucha dystrybucji.

W UE obowiązują standardowe przepisy dotyczące VAT-u, ale ich stosowanie może się w praktyce różnić w zależności od danego kraju UE. Zazwyczaj należy zapłacić VAT od wszystkich towarów i usług, w tym od sprzedaży konsumentowi końcowemu. W przypadku przedsiębiorstw mających siedzibę w UE VAT jest naliczany od większości transakcji sprzedaży i zakupu w UE. Zasadniczo jednak przedsiębiorca może odliczyć zapłacony VAT od zakupów służących jego działalności, bowiem podatek VAT jest podatkiem neutralnym dla przedsiębiorców. VAT nie jest pobierany w przypadku eksportu do krajów spoza UE. W takim przypadku podatek od wartości dodanej jest płacony w kraju przywozu i trzeba przedstawić dowód, że towar został wywieziony do kraju spoza UE.

W przypadku podatku od wartości dodanej (VAT) kraje unijne postanowiły w miarę ujednolicić swoje przepisy oraz minimalne stawki podatkowe, aby uniknąć zakłóceń konkurencji między poszczególnymi krajami UE.

3. Gdzie obowiązuje Dyrektywa VAT - terytorium VAT

Podatek od wartości dodanej obowiązuje na określonym obszarze tj. na terytorium VAT. Nie wszystkie obszary UE należą do terytorium VAT, czyli nie na wszystkich obszarach UE obowiązuje VAT. Istnieją też obszary, które nie należą do UE, ale należą do terytorium VAT. Terytorium UE to państwa, które są członkami Unii Europejskiej i do których zastosowanie ma Traktat o Unii Europejskiej. Te kraje to: Austria (AT), Belgia (BE), Bułgaria (BU), Cypr (CY), Chorwacja HR), Czechy (CZ), Dania (DK), Estonia (EE), Finlandia (FI), Francja (FR), Grecja (GR), Hiszpania (ES), Holandia (NL), Irlandia (IE), Litwa (LT), Luksemburg (LU), Łotwa (LV), Malta (MT), Niemcy (DE), Polska (PL), Portugalia (PT), Rumunia (RO), Słowacja (SK), Słowenia (SI), Szwecja (SE), Węgry (HU), Włochy (IT), Wielka Brytania (GB). Natomiast terytorium VAT, to obszar, na którym zastosowanie ma VAT UE. Tylko transakcje przeprowadzane na terytorium VAT podlegają temu podatkowi.

Zasadniczo Państwa członkowskie tworzą obszar celny i terytorium VAT. Zgodnie z podstawową zasadą podatek VAT jest należny na mocy Dyrektywy VAT w stosunku do transakcji, które mają miejsce w państwie członkowskim stanowiącym część obszaru celnego i część terytorium VAT. Natomiast nie ma obowiązku zapłaty VAT od importu towarów przemieszczanych pomiędzy państwami członkowskimi.

Obszar celny to wszystkie terytoria krajów UE z wyłączeniem niektórych obszarów tych krajów oraz z włączeniem obszaru niektórych państw trzecich. Terytorium VAT to wszystkie terytoria krajów UE z wyłączeniem niektórych obszarów tych krajów oraz z włączeniem obszaru niektórych państw trzecich.

Istnieje kilka terytoriów, które są częścią UE, ale nie należą do obszaru celnego i nie należą do terytorium VAT. Są to: Ceuta, Busingen, Wyspa Helgoland, Livingo, Melilla, Gibraltar, Jezioro Lugano, Campione d’Italia - Artykuł 6 (2) Dyrektywy. Do transakcji przeprowadzanych na tych obszarach nie ma zastosowania VAT UE, a należy zapłacić należności celne oraz VAT od importu.

Istnieje kilka terytoriów, które są częścią UE i częścią obszaru celnego, ale nie należą do terytorium VAT. Są to: Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Normandzkie, Wyspy Alandzkie, Góra Athos – zgodnie z art.6 (1) Dyrektywy. Do transakcji przeprowadzanych na tych obszarach nie ma zastosowania VAT UE. Nie ma obowiązku zapłaty należności celnych od importu, ale należy zapłacić podatek VAT od importu.

Istnieje także kilka państw, które nie są częścią UE, ale są częścią obszaru celnego oraz częścią terytorium VAT: Wyspa Man, Księstwo Monako, Strefy Suwerenne Zjednoczonego królestwa Akrotirii i Dhekelia – art. 7 Dyrektywy. W takim przypadku nie ma obowiązku zapłaty należności celnych i nie trzeba płacić VAT od importu, bowiem do transakcji przeprowadzanych na tych obszarach zastosowanie ma Dyrektywa VAT.

Przykład 1

Firma niemiecka zakupiła towar w Ceucie. Ceuta jest częścią Hiszpanii i UE, nie jest jednak częścią obszaru celnego i jest wyłączona z terytorium VAT. W konsekwencji niemiecka firma musi zapłacić cło i VAT od importu.

Przykład 2

Firma czeska zakupiła towar na Wyspach Kanaryjskich. Wyspy Kanaryjskie są częścią Hiszpanii i UE, są częścią obszaru celnego i są wyłączone z terytorium VAT. W konsekwencji czeska firma musi zapłacić VAT od importu. Nie płaci jednak należności celnych.

Przykład 3

Firma francuska zakupiła towar w Monako. Monako jest państwem trzecim, jednak należy do obszaru celnego UE i jest częścią terytorium VAT. W konsekwencji francuska firma nie musi zapłacić VAT od importu. Nie płaci także należności celnych. Należny jest VAT UE.

4. Zasady podstawowe

Zgodnie z art. 2 pkt 11 ustawy o podatku od towarów i usług podatek od wartości dodanej, to podatek, który nakładany jest na towar i usługi na terytorium danego państwa członkowskiego (z wyjątkiem podatku od towarów i usług nakładanego ustawą o VAT). Podatek od wartości dodanej jest podatkiem konsumpcyjnym odnoszącym się do towarów i usług kupowanych i sprzedawanych w celach konsumpcyjnych w Unii Europejskiej. Podatek obliczany jest na podstawie wartości dodanej do towarów i usług na każdym etapie produkcji i łańcucha dystrybucji.

W UE obowiązują standardowe przepisy dotyczące VAT-u, ale ich stosowanie może się w praktyce różnić w zależności od danego kraju UE. Zazwyczaj należy zapłacić VAT od wszystkich towarów i usług, w tym od sprzedaży konsumentowi końcowemu. W przypadku przedsiębiorstw mających siedzibę w UE VAT jest naliczany od większości transakcji sprzedaży i zakupu w UE. Zasadniczo jednak przedsiębiorca może odliczyć zapłacony VAT od zakupów służących jego działalności, bowiem podatek VAT jest podatkiem neutralnym dla przedsiębiorców. VAT nie jest pobierany w przypadku eksportu do krajów spoza UE. W takim przypadku podatek od wartości dodanej jest płacony w kraju przywozu i trzeba przedstawić dowód, że towar został wywieziony do kraju spoza UE.

4.1. Stawki VAT

Pomimo, że VAT jest pobierany w całej UE, każde państwo członkowskie samo ustala swoje stawki tego podatku. W każdym kraju stosuje się stawkę podstawową. Można stosować także stawki obniżone, i tak:

• a) Stawka podstawowa obowiązuje w odniesieniu do większości sprzedawanych towarów i usług. Nie może ona być niższa niż 15%.

• b) Stawki obniżone (maksymalnie dwie) można stosować w odniesieniu do ograniczonej liczby towarów i usług. Zazwyczaj nie mogą one być niższe niż 5%. Niektóre kraje mogą wprowadzić dla wybranych towarów i usług stawki specjalne.

• c) Stawka „super obniżona”.

Niektóre kraje mogą wprowadzić dla wybranych towarów i usług tzw. stawkę super obniżoną (poniżej 5%). Na przykład w Hiszpanii znacznie obniżoną stawkę w wysokości 4% stosuje się w odniesieniu do niektórych usług, takich jak konserwacja i dostosowanie środków transportu przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych.

• d) Stawka zerowa

 W niektórych krajach część towarów i usług jest całkowicie zwolniona z podatku VAT. Nawet jeśli naliczana jest stawka zerowa i kupujący nie płaci podatku VAT, sprzedawcy nadal przysługuje prawo do odliczeń – czyli może odliczyć VAT, który zapłacił przy zakupie bezpośrednio powiązanych ze sprzedażą towarów lub usług (np. eksport lub niektóre usługi finansowe skierowane do klientów spoza UE).

• e) Stawki pośrednie

Stawki pośrednie mają zastosowanie do niektórych towarów i usług, które nie kwalifikują się do stawki obniżonej, ale w odniesieniu do których niektóre kraje UE stosowały już obniżone stawki w dniu 1 stycznia 1991 r. Kraje te mogą w dalszym ciągu stosować te obniżone stawki (zamiast stawek podstawowych), pod warunkiem że nie są one niższe niż 12 proc.

Stawki pośrednie były pomyślane jako rozwiązanie tymczasowe, aby ułatwić zniesienie odstępstw od reguł po 1 stycznia 1993 r., gdy wszedł w życie jednolity rynek. Miały być one stopniowo wycofywane.

Stawki VAT stosowane w poszczególnych państwach członkowskich:

Państwo członkowskie

Kod państwa

Stawka podstawowa

Stawka obniż...