Zasady stosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia

1. POJĘCIE MECHANIZMU „ODWROTNEGO OBCIĄŻENIA” I STOSOWANIE METODY W PRZYPADKU SPRZEDAŻY OKREŚLONYCH TOWARÓW

1.1. Pojęcie „odwrotnego obciążenia”

Mechanizm odwrotnego obciążenia (z ang. reverse charge) występuje w rozliczeniach podatku od towarów i usług. Polega on na obciążeniu nabywcy towarów lub usług obowiązkiem rozliczenia należnego VAT, czyli następuje przesunięcie obowiązku rozliczenia podatku ze sprzedawcy na nabywcę.

Stosowanie mechanizmu odwrotnego obciążenia wynika z art.17 ust.1 ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług. Zgodnie z powołanym przepisem, podatnikami są również osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne:

1) na których ciąży obowiązek uiszczenia cła, również w przypadku, gdy na podstawie przepisów celnych importowany towar jest zwolniony od cła albo cło na towar zostało zawieszone, w części lub w całości, albo zastosowano preferencyjną, obniżoną lub zerową stawkę celną;

2) uprawnione do korzystania z procedury celnej obejmującej uszlachetnianie czynne, odprawę czasową, przetwarzanie pod kontrolą celną, w tym również osoby, na które, zgodnie z odrębnymi przepisami, zostały przeniesione prawa i obowiązki związane z tymi procedurami;

3) dokonujące wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów;

4) nabywające usługi, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

• a) usługodawcą jest podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, a w przypadku usług, do których stosuje się art. 28e, podatnik ten nie jest zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4,

• b) usługobiorcą jest:

- w przypadku usług, do których stosuje się art. 28b - podatnik, o którym mowa w art. 15, lub osoba prawna niebędąca podatnikiem, o którym mowa w art. 15, zarejestrowana lub obowiązana do zarejestrowania zgodnie z art. 97 ust. 4,

- w pozostałych przypadkach - podatnik, o którym mowa w art. 15, posiadający siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, lub osoba prawna niebędąca podatnikiem, o którym mowa w art. 15, posiadająca siedzibę na terytorium kraju i zarejestrowana lub obowiązana do zarejestrowania zgodnie z art. 97 ust. 4;

5) nabywające towary, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

• a) dokonującym ich dostawy na terytorium kraju jest podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, a w przypadku dostawy towarów innych niż gaz w systemie gazowym, energia elektryczna w systemie elektroenergetycznym, energia cieplna lub chłodnicza przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej, podatnik ten nie jest zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4,

• b) nabywcą jest:

- w przypadku nabycia gazu w systemie gazowym, energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym, energii cieplnej lub chłodniczej przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej - podmiot zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4 lub art. 97 ust. 4,

- w pozostałych przypadkach - podatnik, o którym mowa w art. 15, posiadający siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju lub osoba prawna niebędąca podatnikiem, o którym mowa w art. 15, posiadająca siedzibę na terytorium kraju i zarejestrowana zgodnie z art. 97 ust. 4,

• c) dostawa towarów nie jest dokonywana w ramach sprzedaży wysyłkowej na terytorium kraju;

6) obowiązane do zapłaty podatku na podstawie art. 42 ust. 8 lub ust. 10;

7) nabywające towary wymienione w załączniku nr 11 do ustawy, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

• a) dokonującym ich dostawy jest podatnik, o którym mowa w art. 15, u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9,

• b) nabywcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15,

• c) dostawa nie jest objęta zwolnieniem, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 2;

8) nabywające usługi w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, o których mowa w ustawie z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. nr 122, poz. 695), jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

• a) usługodawcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15, u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9,

• b) usługobiorcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15.

Ponadto odwrotne obciążenie stosujemy także w przypadku usług świadczonych poza terytorium Polski. W takim przypadku, podatek należny od transakcji rozlicza nabywca usług. Przypomnijmy, iż usługi są opodatkowane poza terytorium kraju w sytuacji zastosowania art.28b ust.1 ustawy o VAT zgodnie z którym, miejscem świadczenia usług w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika jest miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę działalności gospodarczej, z zastrzeżeniami.

1.2. Odwrotne obciążenie w przypadku sprzedaży tzw. „towarów wrażliwych”

Chcielibyśmy szczególnie zwrócić uwagę na konieczność zastosowania metody odwrotnego obciążenia w przypadku sprzedaży tzw. „towarów wrażliwych”. Z zasady określonej w ww. art.17 ust.1 pkt 7 wynika, że nabywając towary wymienione w załączniku nr 11 do ustawy stajemy się podatnikami, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki: dostawca i nabywca tych towarów są podatnikami VAT, dostawca nie korzysta ze zwolnienia od podatku z tytułu obrotu niższego niż 150.000 zł, dostarczane towary nie są objęte zwolnieniem z tytułu dostawy towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej od podatku, jeżeli z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Mechanizm odwrotnego obciążenia ma zastosowanie tylko w odniesieniu do dostawy określonych towarów, a ich wykaz zawiera załącznik nr 11 do ustawy o VAT. Należy pamiętać, że zasada ta dotyczy nie tylko podmiotów, których działalność polega na handlu tymi towarami, ale także tych, u których ta działalność ma charakter poboczny, nieregularny, czy też sprzedaż taka wystąpiła jednorazowo.

Ustawą z dnia 26 lipca 2013 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw wprowadzono między innymi zmiany mające na celu zapobieganie nadużyciom podatkowym. Na mocy powołanej ustawy od 1 października 2013 roku został znacznie rozszerzony katalog wyrobów, przy sprzedaży których podatnikiem jest ich nabywca, i w odniesieniu do których zastosowanie ma mechanizm odwrotnego obciążenia. Załącznik ten zawierał 8 pozycji, a obecnie 41. Wśród tych towarów są m.in.: żelazostopy (PKWiU 24.10.12.0), pręty walcowane na gorąco, w nieregularnie zwijanych kręgach, ze stali niestopowej (PKWiU 24.10.61.0), miedź nierafinowana; anody miedziane do rafinacji elektrolitycznej (PKWiU 24.44.12.0), druty z miedzi i jej stopów (PKWiU 24.44.23.0), odpady szklane (PKWIU 38.11.51.0), odpady z papieru i tektury (PKWiU 38.11.52.0), pozostałe odpady gumowe (PKWIU 38.11.54.0), odpady z tworzyw sztucznych (PKWiU 38.11.55.0), surowce wtórne: metalowe (PKWiU 38.32.2), ze szkła (PKWIU 38.32.31.0), z papieru i tektury (PKWIU 38.32.32.0), z tworzyw sztucznych (PKWIU 38.32.33.0), z gumy (PKWIU 38.32.34.0).

PAMIĘTAJ: Jeżeli sprzedaż towarów wymienionych w załączniku nr 11 jest dokonywana na rzecz osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, wówczas sprzedaż ta jest opodatkowana na zasadach ogólnych. Zasada odwrotnego obciążenia nie ma wówczas zastosowania i sprzedawca rozlicza należny VAT.

Przykład 1Firma „A” prowadzi działalność polegającą na skupie odpadów gumowych, z tworzyw sztucznych, z papieru i sprzedaży surowców wtórnych uzyskanych w wyniku przerobu tych odpadów firmie „B”. W przypadku zakupu tych towarów od podatników to „A” rozlicza podatek należny. Natomiast w transakcji sprzedaży surowców wtórnych zobowiązanym do rozliczenia podatku należnego jest „B”.

Przykład 2

Firma „C” będąca firmą budowlaną w trakcie wykonywania usługi przebudowy hal produkcyjnych na rzecz podatnika firmy „D” uzyskała odpady metalowe i z gumy. Odpady te „C” zakupiła od „D”. Podatek należny od tej transakcji rozlicza firma „C”.

Przykład 3

Firma „E” w wyniku produkcji uzyskała odpady szklane. Część odpadów „E” sprzedała firmie „Y”, pozostałą część sprzedała Panu Nowakowi – osobie fizycznej nie prowadzącej działalności. Z tytułu transakcji zawartej z „Y” podatek należny rozlicza „Y”. Natomiast w przypadku transakcji z Panem Nowakiem zobowiązanym do rozliczenia podatku jest „E”.

Przykład 4

Firma „F” jest polskim podatnikiem i wykonała na rzecz cz...