Czy można skorzystać z ulgi na złe długi w przypadku kompensaty wierzytelności

ODPOWIEDŹ

W opisanej w pytaniu sytuacji skorygowanie przez Państwa kontrahenta VAT należnego z wykorzystaniem ulgi na złe długi nie jest możliwe. W wyniku dokonania kompensaty Państwa zobowiązanie wobec kontrahenta wygasło, a tym samym wierzytelność ta już nie istnieje - od momentu skutecznego (w sensie cywilnoprawnym) złożenia przez Państwa oświadczenia o kompensacie. Nie są zatem spełnione warunki określone w art. 89a ustawy o VAT do skorzystania przez Państwa kontrahenta z ulgi na złe długi w odniesieniu do wierzytelności, która nie istnieje.  

UZASADNIENIE

Istotą ulgi na złe długi jest umożliwienie podatnikowi (wierzycielowi), który zapłacił do urzędu skarbowego podatek VAT należny od sprzedaży swoich towarów bądź usług, odzyskania tego podatku w przypadku, gdy nie otrzymał on zapłaty za dostarczone kontrahentowi (dłużnikowi) towary bądź wykonane na jego rzecz usługi. Aby zachować zasadę neutralności VAT kontrahent (dłużnik), który odliczył już VAT z faktury wystawionej przez podatnika (wierzyciela), musi skorygować VAT naliczony z niej wynikający. Zatem podatnik (wierzyciel), który nie otrzymał zapłaty w ten sposób odzyskuje VAT wpłacony do urzędu skarbowego, natomiast jego kontrahent (dłużnik), który należności nie zapłacił, zwraca urzędowi podatek odliczony na podstawie nieopłaconej faktury otrzymanej od podatnika-dostawcy.

Warunki skorzystania z ulgi na złe długi określa art. 89a ustawy o VAT. Można ją zastosować w odniesieniu do wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona, tj. niezapłaconych w ciągu 180 dni od upływu terminu płatności określonego w umowie lub na fakturze, pod warunkiem, że:

• dostawa towaru lub świadczenie usług została dokonana na rzecz podatnika zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny, niebędącego w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji;

• wierzytelności zostały uprzednio wykazane w deklaracji jako obrót opodatkowany i podatek należny;

• wierzyciel i dłużnik na dzień dokonania korekty są podatnikami zarejestrowanymi jako podatnicy VAT czynni;

• wierzytelności nie zostały zbyte;

• od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona;

• wierzyciel zawiadomił dłużnika o zamiarze skorygowania podatku należnego, a dłużnik w ciągu 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia nie uregulował należności w jakiejkolwiek formie.

Jednym z prawnie dopuszczalnych sposobów regulowania zobowiązań jest potrącenie (zwane inaczej kompensatą). Aby jednak było ono możliwe, muszą zostać spełnione kryteria określone w kodeksie cywilnym (art. 498 § 1 i 2), tj:

• obie strony są wobec siebie jednocześnie dłużnikami i wierzycielami,

• przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone wyłącznie co do gatunku,

• obie wierzytelności są wymagalne,

• obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym.

Wierzytelności są wymagalne, kiedy można ich dochodzić przed sądem - a więc jeśli upłynął termin, w jakim miały być spełnione. W przypadku, gdy w umowie nie zostało określone, kiedy ten termin upływa, wtedy roszczenie staje się wymagalne po wezwaniu przez wierzyciela do zapłaty z określeniem, kiedy ma ona nastąpić.

Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Zgodnie z art. 499 kc potrącenia dokonuje się w drodze jednostronnej czynności prawnej - przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie to ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Art. 503 kc wskazuje natomiast, iż przepisy o zaliczeniu zapłaty stosuje się odpowiednio do potrąceń. Możliwe jest również potrącenie wierzytelności przedawnionej, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502 kc). Obie wierzytelności muszą też być zaskarżalne, czyli nie może istnieć żadna przeszkoda, by można ich było dochodzić przed sądem. Nie wszystkie jednak wierzytelności mogą podlegać potrąceniu. Z art. 505 kc wynika, że nie można potrącić następujących wierzytelności:

• które nie mogą być zajęte,

• o dostarczenie środków utrzymania,

• wynikających z czynów niedozwolonych,

• co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Z ww. regulacji zawartych w kodeksie cywilnym wynika zatem, że wygaśnięcie zobowiązania przez potrącenie wierzytelności (czyli kompensatę wzajemnych należności i zobowiązań), następuje wtedy, gdy dwa podmioty są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a obie wierzytelności są wymagalne. Trzeba przy tym pamiętać, że aby ta forma zapłaty była skuteczna, muszą być spełnione warunki określone w przepisach prawa cywilnego.

Należy podkreślić, ze przepisy podatkowe nie zawierają jakichkolwiek ograniczeń co do formy zapłaty należności. Nie ma zatem przeszkód do przyjęcia, że formą zapłaty może być także kompensata. Taki sposób rozliczania wzajemnych należności przedsiębiorców w żadnym razie nie stanowi naruszenia dyspozycji zawartej w art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Z pytania wynika, że uregulowali Państwo swoje zobowiązanie wobec kontrahenta korzystając z instytucji potrącenia (kompensaty) wzajemnych wierzytelności. Takie działanie spowodowało, że Państwa dług wobec tego kontrahenta przestał istnieć, zatem na moment zgłoszenia przez kontrahenta zamiaru skorzystania z ulgi na złe długi nie może być mowy o wierzytelności nieściągalnej. Korekty podatku należnego, na podstawie przepisu art. 89a ust.1 ustawy o VAT można zaś dokonać jeśli wierzytelności, z których wynika korygowany podatek należny, nie zostały uregulowane. Warunkiem skorzystania z tej ulgi jest bowiem istnienie długu. O ile zatem kompensata wzajemnych wierzytelności została przez Państwa dokonana z zachowaniem przepisów prawa cywilnego, to nie są już Państwo dłużnikiem wobec kontrahenta. Dlatego też nie można zastosować w tym przypadku art. 89a ustawy o podatku od towarów i usług, dotyczącego rozliczenia podatku w odniesieniu do nieściągalnych wierzytelności, gdyż nie został spełniony warunek uprawdopodobnienia ich nieściągalności. Tym samym Państwa kontrahent wobec niespełnienia wymaganych ustawą warunków nie jest uprawniony do skorzystania z ulgi na złe długi. Państwo natomiast nie mają obowiązku korygowania odliczonego uprzednio podatku naliczonego, zawartego w fakturach VAT wystawionych przez tego kontrahenta na podstawie art. 89b ustawy o VAT.

Anna Welsyng

Radca Prawny, Doradca Podatkowy