Decyzja określająca i ustalająca

Organy podatkowe podejmują rozstrzygnięcia w kwestii wysokości zobowiązania podatkowego w drodze decyzji. Zgodnie z art. 21 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:

• zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania;

• doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.

W nauce prawa administracyjnego ukształtowany został doktrynalny podział decyzji na konstytutywne i deklaratoryjne, które różnią się treścią i skutkiem prawnym, który wywołują. Podział na decyzje konstytutywne (ustalające) i deklaratoryjne (określające), jest ściśle związany z podziałem zobowiązań podatkowych na zobowiązania powstałe z mocy prawa i zobowiązania powstałe na mocy decyzji. Nie jest więc możliwe wydanie w tej samej sprawie decyzji ustalającej i określającej.

W myśl art. 21 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe może powstać z mocy decyzji, a konkretnie z chwilą doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania, która jest decyzją administracyjną o charakterze konstytutywnym. W tym wypadku ciężar wymiaru zobowiązania podatkowego spoczywa na organie podatkowym, np. zobowiązanie podatkowe powstaje z chwilą doręczenia decyzji ustalającej podatnikowi - osobie fizycznej w podatku od nieru-chomości. Cechą charakterystyczną powstania zobowiązania podatkowego w drodze doręczenia decyzji jest konieczność działania organu podatkowego. Charakter konstytutywny decyzji ustalającej wyraża się w fakcie, że wyszczególnia ona strony stosunku zobowiązaniowego, tj. dłużnika i wierzyciela oraz treść tego stosunku, zaś jej doręczenie wymierza zobowiązanie podatkowe, tworząc nowy, odmienny stan prawny w stosunku do poprzedzającego obowiązku podatkowego.

Decyzje konstytutywne mają charakter prawotwórczy poprzez nowe ukształtowanie sytuacji prawnej strony. Wywołują one skutek ex nunc, a więc od chwili ich doręczenia (np. decyzja dotycząca odroczenia terminu płatności lub rozłożenia na raty zapłaty zaległości podatkowej). Skutek prawny decyzji następuje nie z mocy ustawy, ale z mocy podjętego rozstrzygnięcia. Decyzje konstytutywne stanowią rozstrzygnięcie organu administracji publicznej o prawach lub obowiązkach prawnych konkretnych osób (fizycznych lub prawnych) w sprawie indywidualnej.

Decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego skutkuje zarówno powstaniem zobowiązania podatkowego, jak i ustaleniem kwoty podatku do zapłaty, który w chwili doręczenia decyzji nigdy nie był zaległy.

W przypadku powstania zobowiązania podatkowego w trybie art. 21 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej tj. z mocy prawa, mamy do czynienia z decyzją deklaratoryjną.

Decyzja deklaratoryjna dotyczy zobowiązań podatkowych, które powstają z mocy prawa. Wówczas organ, jeśli nie zgadza się z kwotą podatku wyliczoną przez samego podatnika, określa inną wysokość zobowiązania - decyzja określająca. Decyzje deklaratoryjne potwierdzają realny stan rzeczy, tj. zaistnienie zdarzenia powodującego powstanie stosunku prawnego z mocy samego prawa. Decyzje te wywołują skutki z mocą wsteczną, od daty pojawienia się faktów prawotwórczych (ex tunc), a więc jeszcze przed ich doręczeniem (np. decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego). Wydanie decyzji deklaratoryjnej następuje dopiero w przypadku, gdy organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji albo wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji. Decyzja określająca stosowana jest do wymiaru podatków obliczanych przez płatnika, podatnika lub gdy kwota należnego podatku wynika bezpośrednio z normy prawnej. Nie tworzy ona zobowiązania podatkowego lecz stwierdza jego niewykonanie i w związku z tym istnienie zaległości podatkowej.

Ponadto decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego stanowi podstawowy instrument wymiaru i dotyczy wszystkich podatków państwowych oraz części podatków samorządowych.

Decyzją ustalającą są wymierzane niektóre podatki lokalne, np. podatek rolny, leśny, od nieruchomości. Decyzja ustalająca wysokość zobowiązania może być wydana, jeżeli przepis ustawy wyraźnie o tym stanowi.

Marta Rusin