Kompensata należności a przyspieszony zwrot VAT

Takie stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku o sygnaturze I FSK 1731/11 z 5 kwietnia 2012 roku.

Sytuacja podatnika

Na wokandę Naczelnego Sądu Administracyjnego trafiła sprawa spółki, która zwróciła się do organu podatkowego o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej w następującej sprawie: Spółka, w miejsce dokonywania płatności, zamierzała dokonywać potrąceń wzajemnych należności z kontrahentem. W wyniku potrącenia obie wierzytelności ulegałyby całkowitemu zaspokojeniu.

W związku z powyższym Spółka zwróciła się do działającego w imieniu Ministra Finansów Dyrektora Izby Skarbowej z zapytaniem czy będzie uprawniona do otrzymania zwrotu nadwyżki podatku naliczonego w przyśpieszonym terminie 25 dni, o którym mowa w art. 87 ust. 6 ustawy o podatku od towarów i usług, jeżeli faktury zakupu będą częściowo regulowane przez potrącenie wzajemnych wierzytelności Spółki i kontrahenta.

Organ podatkowy odmówił Spółce prawa do przyspieszonego zwrotu. Minister Finansów wskazał, że art. 87 ust. 6 pkt 1 u.p.t.u. nie stawia ograniczeń co do formy zapłaty należności. Zatem dopuszczalne jest, że jedną z form zapłaty może być potrącenie, które zgodnie z treścią art. 498 Kodeksu cywilnego daje skutek w postaci wzajemnego umorzenia wierzytelności do wysokości niższej z nich. Organ zaznaczył jednak, że w sytuacji określonej w art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, gdy płatność wynikająca z pojedynczej transakcji przekracza 15.000 euro, bezwzględnie należy dokonać zapłaty za pośrednictwem rachunku bankowego.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego

Naczelny Sąd Administracyjny, podobnie jak w wyroku I instancji Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, nie zgodził się ze stanowiskiem organu podatkowego. NSA wskazał na fakt, że zobowiązanie podatkowe wygasa przede wszystkim poprzez jego spełnienie, co w przypadku świadczenia pieniężnego ma miejsce w sytuacji zapłaty określonej kwoty pieniężnej, ale wygasa również poprzez kompensację (potrącenie) wzajemnych wierzytelności, a więc instytucją prawa cywilnego przewidzianą w art. 498 Kodeksu cywilnego. W przypadku wzajemnej kompensacji zobowiązań, strony nie otrzymują co prawda należnych im świadczeń, ale wskutek zaliczenia wierzytelności jednej z nich na poczet wierzytelności drugiej każda ze stron zostaje zwolniona ze swego długu, co pozwala uznać ich długi za spłacone. Tym samym potrącenie jako sposób wygaszenia stosunku zobowiązaniowego uznaje się za równoważny zapłacie.

Jednakże tożsamość skutku jaki wywiera potrącenie oraz zapłata nie może przesądzać o konieczności uwzględnienia dyspozycji art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Skoro bowiem przepis ten dotyczy rozliczeń pieniężnych, to tym samym nie odnosi się do zapłaty w formie potrącenia wzajemnych wierzytelności – uregulowanego w art. 498 Kodeksu cywilnego, które jedynie wywiera skutek taki jakby dłużnicy spełnili świadczenie poprzez zapłatę wierzytelności. A zatem, należy przyjąć, że taki sposób rozliczania wzajemnych należności nie może prowadzić do naruszenia dyspozycji zawartej w art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Warunek otrzymania przyspieszonego zwrotu nadwyżki podatku jest zatem spełniony także wtedy, gdy w miejsce zapłaty należności z faktury wskazanej w tym przepisie, podatnik i wystawca faktury dokonają wzajemnego potrącenia przysługujących im wierzytelności.

Podstawa prawna: art. 87 ust.6 ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług.