Kontynuacja kontroli po ogłoszeniu upadłości spółki

ODPOWIEDŹ

Wszczęta kontrola podatkowa może być prowadzona nadal, jednak stroną postępowania w aspekcie formalnym jest syndyk.

UZASADNIENIE

W myśl przepisów art. 144 ust. 1 i 2. ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu. Postępowania te syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym. Przepis ten należy stosować do wszelkich postępowań dotyczących mienia wchodzącego w skład masy upadłości, bez względu na to czy chodzi o postępowanie będące już w toku (do tego postępowania odnosi się zwrot "i dalej prowadzone"), czy też o postępowanie, które ma być dopiero wszczęte. Nie ma przy tym znaczenia w jakiej roli występuje dłużnik w danym postępowaniu, w żadnym bowiem razie nie może on reprezentować masy upadłości. (komentarz do art. 144 Prawo upadłościowe i naprawcze lex)

Należy zauważyć, że skutki ogłoszenia upadłości na dalszy tok postępowania administracyjnego, w tym podatkowego stanowiły przedmiot rozbieżnych orzeczeń sądowych. W jednej grupie orzeczeń uznaje się, iż ogłoszenie upadłości nie stanowi uregulowania szczególnego w zakresie określenia lub ustalenia należności podatkowych jak i podmiotu, wobec którego winna być decyzja wydana. Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 13 czerwca 2005 r., sygn. akt I SA/Bd 233/2005 stwierdził : "Okoliczność, iż z dniem ogłoszenia upadłości mieniem zarządza syndyk, który działa za upadły podmiot nie oznacza, iż ten podmiot traci byt prawny na gruncie prawa podatkowego. Upadły nadal jest podmiotem praw i obowiązków materialno-prawnych” Podobne stanowisko wynika z wyroku NSA z dnia 24 maja 2005 r., sygn. akt FSK 2364/04.

W drugiej grupie orzeczeń sądy administracyjne stoją na stanowisku, iż przepis art. 144 Prawa upadłościowego i naprawczego jest przepisem szczególnym mającym wprost zastosowanie na gruncie prawa podatkowego. W orzecznictwie podniesiono (NSA w postanowieniu z 19 lutego 2008 r., I FSK 1736/07 oraz WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 14 stycznia 2009 r. sygn. akt. III SA/Gl 1016/08), że „legitymację syndyka określa się w nauce jako tzw. legitymację formalną lub jako podstawienie (substytucja) procesowe. Syndyk jest więc stroną w znaczeniu formalnym (procesowym), tzn. działa w postępowaniu we własnym imieniu. Natomiast stroną w znaczeniu materialnym, pomimo ogłoszenia upadłości, pozostaje upadły. On bowiem jest podmiotem stosunku prawnego, na tle którego wyniknął spór. Prowadzenie sporu przez syndyka odbywa się więc na rzecz upadłego. Użyte w art. 144 ust. 2 (winno być ust. 1) Prawa upadłościowego i naprawczego wyrażenie, iż postępowania dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone "jedynie" przez syndyka lub przeciwko niemu oznacza, że upadły będąc stroną w znaczeniu materialnym, pozbawiony jest legitymacji formalnej do występowania w tych postępowaniach”.

W przedmiotowej sprawie została wszczęta kontrola podatkowa wobec spółki. W trakcie kontroli zapewne zostało wydane postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości oraz został ustanowiony syndyk. Postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości wywiera skutek z początkiem dnia, w którym zostało wydane.

Syndyk jako organ postępowania upadłościowego działa w imieniu własnym i z mocy własnego prawa. Nie zmienia to jednak faktu, że skutki czynności syndyka wchodzących w zakres zarządu masą upadłości dotyczą upadłego. Z art. 144 Prawo upadłościowe i naprawcze nie można wyprowadzać wniosku, aby syndyk stawał się zupełnie niezależnym podmiotem praw i obowiązków, stroną postępowania w znaczeniu materialno-prawnym w miejsce dotychczasowego podatnika. Stwierdzenie ustawodawcy, że syndyk jest stroną w postępowaniach dotyczących masy upadłości oznacza, iż przysługuje mu legitymacja do występowania w tych postępowaniach. Jest to jednak strona w znaczeniu wyłącznie formalnym. Syndyk działa bowiem w imieniu własnym. Jednakże w znaczeniu materialnym stroną pozostaje nadal upadły, który jest podmiotem stosunku prawnego, którego postępowanie dotyczy. Sam upadły nie posiada jednak legitymacji procesowej (formalnej), nie może więc działać osobiście i syndyk działa za niego. Wynika to m.in. z art. 160 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, zgodnie z którym w sprawach dotyczących masy upadłości syndyk, zarządca oraz nadzorca sądowy dokonują czynności na rachunek upadłego, lecz w imieniu własnym. Zatem skutki czynności syndyka, wchodzących w zakres zarządu masą upadłości, dotyczą bezpośrednio upadłego. Na gruncie postępowania podatkowego, kontrolnego oznacza to, że jako jego strona powinien nadal być oznaczany upadły. W szczególności decyzja podatkowa powinna - w ramach wymogu, wynikającego z art. 210 § 1 pkt 3 Ordynacja podatkowa - jako stronę oznaczać właśnie upadłego. W żadnym wypadku nie może natomiast zostać skierowana (oznaczać jako stronę) do samego syndyka, ten bowiem w znaczeniu materialnym nie jest stroną postępowania w świetle art. 133 Ordynacja podatkowa. Natomiast realizacja uprawnień strony, będącej upadłym, musi się odbywać z uwzględnieniem treści art. 144 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego. Zatem jeśli obecnie postępowanie kontrolne prowadzone jest wobec upadłego, wszelkie pisma i protokół powinny być doręczane syndykowi, to on bowiem działa na rzecz upadłego i na jego rachunek.

Bożena Sawicka