Obowiązki spadkobiercy po śmierci podatnika VAT

ODPOWIEDŹ

Po śmierci ojca, syn nie ma obowiązku składania za zmarłego podatnika podatku od towarów i usług deklaracji podatkowej, gdyż obowiązek ten dotyczy wyłącznie podatników tego podatku.

UZASADNIENIE

Ustawa o podatku od towarów i usług, zwana dalej ustawą o VAT, nie precyzuje wprost skutków prawnych związanych ze śmiercią podatnika podatku od towarów i usług, jednakże śmierć podatnika jest jedną z form zakończenia bytu prawnego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, a więc również zakończeniem występowania podmiotu w obrocie gospodarczym w charakterze podatnika podatku od towarów i usług. Wynika to z poniższych przepisów.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Zatem, co do zasady, aby zaistniało opodatkowanie VAT danej czynności podlegającej opodatkowaniu musi wykonać ją podmiot, który dla tej czynności będzie działał jako podatnik.

Zgodnie natomiast z art. 7 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Zatem byt prawny podatnika – osoby fizycznej, na którego przepisy podatkowe nakładają obowiązek podatkowy ustaje z chwilą śmierci.

Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1995r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników, w przypadku zgonu lub ustania bytu prawnego podatnika, nadany NIP wygasa, z wyjątkiem przypadków wymienionych w ust. 1 i 1a (przekształcenia spółek).

Podkreślić należy, że prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa podatkowego nie należą do spadku. Ich sukcesja jest możliwa jedynie na podstawie i w granicach przepisów ustawy Ordynacja podatkowa. Zgodnie z art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

W myśl art. 97 § 2 Ordynacji podatkowej jeżeli, na podstawie przepisów prawa podatkowego, spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek.

Z powyższego wynika, że spadkobiercy nie wstępują w prawa i obowiązki spadkodawcy wynikające z przepisów prawa podatkowego, lecz przejmują z mocy prawa wszelkie prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, a prawa niemajątkowe pod warunkiem kontynuacji działalności prowadzonej uprzednio przez spadkodawcę.

Art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej stanowi, iż do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Przepis art. 924 ustawy Kodeks cywilny stanowi, że spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (art. 925 Kodeksu cywilnego). Prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców. Z tym momentem następuje ustalenie, kto staje się spadkobiercą oraz co wchodzi w skład masy spadkowej.

W sytuacji, podjęcia decyzji o kontynuowaniu działalności po zmarłym ojcu Pana znajomy -  następca prawny musiałby  zarejestrować się jako odrębny podmiot gospodarczy, gdyż przepisy ustawy o NIP, nie przewidują możliwości kontynuowania działalności z wykorzystaniem numeru identyfikacji podatkowej zmarłego podatnika, który prowadził działalność jednoosobowo. Sukcesją w przypadku spadkobierców objęte są tylko te majątkowe prawa i obowiązki, które wynikają z przepisów prawa podatkowego. Będzie to zatem np. uprawnienie do zwrotu nadpłaty, prawo zwrotu podatku lub różnicy podatku naliczonego. W zakresie natomiast obowiązków o charakterze majątkowym będzie to np. obowiązek zapłaty podatku czy zaległości podatkowej.

Prawa o charakterze niemajątkowym podlegają sukcesji jedynie wtedy, gdy na podstawie przepisów prawa podatkowego przysługiwały spadkodawcy, były związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, a spadkobierca dalej tę działalność będzie prowadził. Będą to np. prawa procesowe takie jak prawo do korekty deklaracji, do złożenia odwołania. Podkreślenia wymaga, iż na spadkobierców przechodzą tylko obowiązki spadkodawcy, które miał on jako podatnik, i tylko te, które są związane z realizacją obowiązków wynikających z ustaw regulujących kwestie podatkowe. Stanowisko takie potwierdza m.in. interpretacja indywidualna z 11 kwietnia 2014 roku, sygn. IBPP1/443-165/14/LSz Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach. Stosownie do art. 96 ust.  7 ustawy o VAT,  zgłoszenia o zaprzestaniu działalności w wyniku śmierci podatnika dokonuje jego następca prawny. Zgłoszenie to stanowi dla naczelnika urzędu skarbowego podstawę do wykreślenia podatnika z rejestru jako podatnika VAT (art. 96 ust. 6).

• Obowiązek sporządzenia spisu z natury

Przepis art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT stanowi, iż opodatkowaniu podatkiem podlegają towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów w przypadku zaprzestania przez podatnika, o którym mowa w art. 15, będącego osobą fizyczną wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu. W takim przypadku podatnicy są obowiązani sporządzić spis z natury towarów na dzień zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu oraz załączyć informację o dokonanym spisie z natury, o ustalonej na jego podstawie wartości i o kwocie podatku należnego, do deklaracji podatkowej składanej za okres obejmujący dzień zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu.

Zatem do sporządzenia i złożenia spisu obowiązani są podatnicy, którzy zaprzestali wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu w okolicznościach wymienionych w art. 14 ust. 1 i 3 ustawy. Wśród wymienionych okoliczności, nie wymienia się śmierci podatnika. Wobec powyższego następca prawny nie jest obowiązany do sporządzenia spisu z natury przewidzianego w art. 14 ustawy i opodatkowania towarów objętych tym spisem.

• Obowiązek złożenia deklaracji

Obowiązek składania deklaracji wynika z art. 99 ust. 1-3 ustawy o VAT zgodnie z którym, co do zasady, podatnicy, o których mowa w art. 15, są obowiązani składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe za okresy miesięczne lub kwartalne w terminie do 25. dnia miesiąca lub kwartału następującego po każdym kolejnym miesiącu lub kwartale. Powyższy przepis nakłada obowiązek składania deklaracji dla podatku od towarów i usług wyłącznie przez podatników tego podatku.     

W świetle powyższego, obowiązujące przepisy prawa podatkowego nie przewidują, aby obowiązek złożenia deklaracji podatkowej za zmarłego podatnika spoczywał na jego następcy prawnym.

Bożena Sawicka