Odpowiedź ministerstwa finansów na interpelację w sprawie niekorzystnych zapisów w ustawie o VAT dotyczących ulgi na złe długi

Szanowny Panie Ministrze!

Zwracam się do Pana Ministra Finansów z prośbą o merytoryczną odpowiedź w sprawie niekorzystnych zapisów w ustawie o VAT dotyczących ulgi na złe długi.

Zapewne wszyscy zgodzą się, że należy docenić wszelkie prace rządu oraz wszelkie zapisy w ustawach, mające w zamiarze poprawę funkcjonowania przedsiębiorstw. Zdarza się jednak, że dobre chęci nie zawsze skutkują dobrymi rozwiązaniami. Zapisy takie zawiera ustawa deregulacyjna z dnia 16 listopada 2012 r. (Dz. U. 2012 poz. 1342) o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce. Ustawa ta z kolei wprowadza zmiany w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054), mające na celu ułatwienie wierzycielom korzystanie z ulgi na złe długi od stycznia bieżącego roku.

Najprościej mówiąc, ulga na złe długi polega na tym, że podatnik VAT, który dokonał transakcji z kontrahentem z tytułu dostawy towarów czy usług, wystawił za to fakturę VAT, a nie otrzymał należności, ma prawo do korekty podstawy opodatkowania i podatku należnego z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju. Podatnik (wierzyciel) w ramach ulgi na złe długi pomniejsza zarówno podstawę opodatkowania, jak i kwotę podatku należnego.

W celu ułatwienia korzystania z tej furtki skrócono czas, po jakim można ubiegać się o skorzystanie z ulgi ze 180 do 150 dni oraz uproszczono stosowanie tej procedury. Istotnym problemem stał się jednak wymóg, aby dłużnik nie był w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji w dniu poprzedzającym dzień złożenia przez wierzyciela deklaracji podatkowej, w której dokonuje on korekty podatku (art. 89a ust. 2 pkt 3b ustawy o VAT). Przepisy, które obowiązywały do końca 2012 r., wskazywały, aby warunek niepozostawania w trakcie upadłości lub likwidacji dotyczył momentu dostawy towaru lub świadczenia usługi. Co to oznacza dla wierzycieli?

Dla wierzycieli zmiana zapisu w postaci przesunięcia tego warunku na dzień poprzedzający złożenie korekty okazuje się dużym utrudnieniem. Wystawiając fakturę kontrahentowi, wierzyciel musi zapłacić podatek VAT niezależnie, czy pieniądze otrzymał, czy nie. Jest to szczególnie dotkliwe w przypadku kontrahentów, którzy unikają lub zwlekają z zapłatą. Ulga na złe długi miała poprawić płynność finansową, zmuszając dłużnika do korekty swojego zeznania podatkowego lub zapłaty. Dłużnik, wiedząc, że zalega z płatnością na znaczną kwotę, może pod koniec upływu 150. dnia od określonego w umowie lub na fakturze terminu płatności złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości i uniemożliwić wierzycielowi dokonanie korekty. Dodatkowo dłużnik w stanie upadłości lub likwidacji musi dokonać korekty podatku. Oznacza to, że majątek firmy upadłej zostanie dodatkowo zmniejszony, a szansę wierzycieli na odzyskanie pieniędzy znacznie zmaleją. Takie uregulowanie działa wyraźnie na niekorzyść wierzycieli upadających firm. W sytuacji kiedy liczba upadających firm rośnie, korzyści zbiera tylko fiskus, który z jednej faktury otrzymuje podwójny VAT.

Budzi zaniepokojenie również fakt, iż nowe przepisy mają zastosowanie do wierzytelności zaciągniętych w roku 2012. A więc mamy tu do czynienia z ewidentnym działaniem prawa wstecz, a jednocześnie złamaniem zasady niedziałania prawa wstecz. Zasada ta stanowi podstawę porządku prawnego, kształtuje zaufanie obywateli do państwa oraz stanowionego przez niego prawa. Treścią zasady lex retro non agit jest zakaz działania wstecz przepisów prawnych kształtujących prawa i obowiązki obywateli, jeżeli prowadzi to lub może prowadzić do pogorszenia ich sytuacji prawnej w stosunku do stanu poprzedniego, a tak jest poniekąd z nowymi zapisami w ustawie o VAT.

W związku z powyższym proszę o udzielenie odpowiedzi na pytania:

1. Dlaczego wprowadzone zmiany w ustawie o VAT, które miały zredukować obciążenia administracyjne, usuwają jedne utrudnienia, a wprowadzane kolejne?

2. Czemu ma służyć taki zabieg i kto faktycznie ma odnieść korzyści oraz odczuć udogodnienia?

3. Jakie działania podejmie ministerstwo w celu poprawy zaistniałej sytuacji?

Z wyrazami szacunku

Poseł Kazimierz Ziobro

Łańcut, dnia 5 marca 2013 r.

Odpowiedź na interpelację:

Szanowna Pani Marszałek!

W związku z pismem Pani Marszałek z dnia 7 marca 2013 r., nr SPS-023-15168/13, przy którym została przesłana interpelacja pana posła Kazimierza Ziobry w sprawie niekorzystnych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług dotyczących ulgi za złe długi, uprzejmie informuję.

Zasady rozliczania podatku VAT w przypadku wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona, zostały zawarte w art. 89a (dla wierzyciela) i art. 89b (dla dłużnika) ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054, z późn. zm.). Celem obowiązującej od dnia 1 stycznia 2013 r. nowelizacji ww. przepisów było zmniejszenie obciążeń podatkowych u podatnika, u którego powstał obowiązek zapłaty podatku z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług, w odniesieniu do których kontrahent nie uregulował należności określonych w umowie lub na fakturze.

Artykuł 89a ust. 1 ww. ustawy wprowadził możliwość dokonania przez podatnika podatku od towarów i usług (wierzyciela) korekty podstawy opodatkowania oraz podatku należnego z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku nieuregulowania wierzytelności, od których terminu płatności upłynęło 150 dni. Termin ten od dnia 1 stycznia 2013 r. został znacznie skrócony, jak również dokonano znacznych ułatwień dla wierzycieli w stosowaniu tej procedury.

Natomiast kwestie rozliczania podatku VAT przez dłużnika uregulowano w przepisie art. 89b ww. ustawy.

Zgodnie z nowymi regulacjami zapisanymi w art. 89b ww. ustawy (obowiązującymi od dnia 1 stycznia 2013 r.) podatnik (dłużnik) ma obowiązek skorygowania całości (lub części) uprzednio odliczonego podatku naliczonego wynikającego z faktury, jeżeli nie ureguluje całości (lub w części) należności w terminie 150 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub fakturze. Obowiązek korekty ciąży na dłużniku niezależnie od faktu, czy jego wierzyciel skorzystał z ulgi za złe długi, czy też nie. Jeżeli organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej stwierdzi, że dłużnik nie dokonał stosownej korekty podatku naliczonego, ustala sankcję w wysokości 30% kwoty podatku naliczonego podlegającego korekcie.

Zarówno na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 31 grudnia 2012 r., jak i nowych, obowiązujących od dnia 1 stycznia 2013 r., podatnik (wierzyciel) może skorzystać z ulgi za złe długi poprzez skorygowanie podatku należnego wykazanego w fakturach, które zostały rozliczone w deklaracjach podatkowych składanych za właściwe okresy rozliczeniowe. Znowelizowane przepisy dotyczące ulgi za złe długi w tym zakresie się nie zmieniły. Wprowadzenie warunku, że na dzień dokonania korekty dłużnik nie może pozostawać w trakcie upadłości lub likwidacji, nie powinno stwarzać dodatkowych obciążeń dla wierzyciela.

Natomiast przyjęcie założenia, które pan poseł przedstawił w swojej interpelacji, że podatnicy (dłużnicy) co do zasady w przypadku dużych zaległości w płatnościach będą składać wnioski o ogłoszenie upadłości, oznaczałoby, że postępowanie upadłościowe jest dla podatnika (dłużnika) sposobem (normą) na prowadzenie działalności gospodarczej w sytuacji trudności z regulowaniem zobowiązań wobec wierzyciela (bez względu na przyczyny ich powstania), a nie wyjątkową procedurą obwarowaną warunkami podlegającymi ocenie sądu. Jednak nawet przyjmując, że takie sytuacje mogą wystąpić, należy mieć na uwadze, że wierzycielowi przysługuje prawo do zgłoszenia wierzytelności, w trybie i na warunkach określonych w odrębnych przepisach, której zabezpieczeniem jest majątek dłużnika.

W kontekście przedstawionych zmian trudno jest zgodzić się z opinią pana posła, że znowelizowane brzmienie art. 89a i 89b ustawy o podatku od towarów i usług spowoduje negatywne skutki dla wierzycieli.

Na uproszczenia w uruchomieniu procedury ulgi za złe długi należy patrzeć przez pryzmat zaostrzonych regulacji dotyczących dłużników, które mają na celu zmobilizowanie podatników (dłużników) do regulowania zobowiązań wobec swoich kontrahentów. Oczekuje się, że w globalnym rozrachunku problem zaległych płatności powinien ulec zmniejszeniu, co niewątpliwie będzie miało wpływ na kondycję ekonomiczną przedsiębiorców (wierzycieli).

Dodatkowo informuję, że zgodnie z przepisami przejściowymi (art. 23 ustawy z dnia 16 listopada 2012 r. o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce – Dz. U. z 2012 r. poz. 1342) nowe zasady stosowania tzw. ulgi za złe długi mają zastosowanie do wierzytelności, które powstały od dnia 1 stycznia 2013 r., oraz do wierzytelności powstałych przed tą datą, których nieściągalność została uprawdopodobniona (zgodnie z nowymi zasadami) już w 2013 r., tj. w 2013 r. upłynął 150. dzień od dnia upływu terminu ich płatności. Oznacza to, że w odniesieniu do starych wierzytelności (tj. powstałych przed dniem 1 stycznia 2013 r.) nowe zasady będą stosowane wyłącznie w przypadku, gdy w 2013 r. upłynie 150. dzień od upływu ich płatności. Tym samym trudno jest zgodzić się z przedstawioną tezą w interpelacji pana posła, że w przypadku regulacji dotyczących tzw. ulgi za złe długi mamy do czynienia z działaniem prawa wstecz.

Biorąc pod uwagę, że zmienione przepisy obowiązują od trzech miesięcy, trudno jest jeszcze ocenić skuteczność ich funkcjonowania oraz wpływ na kondycję finansową podatników prowadzących działalność gospodarczą. Uprzejmie informuję pana posła, że Ministerstwo Finansów w sposób ciągły monitoruje skutki wprowadzonych zmian poprzez analizowanie sygnałów, spostrzeżeń i wniosków zgłaszanych do resortu. Analiza ta pozwoli na ocenę funkcjonalności wprowadzanych rozwiązań legislacyjnych i podejmowanie stosownych kroków, jeśli ocena ta prowadziłaby do wniosku, że zamierzone cele regulacji nie są wystarczająco realizowane.

Z poważaniem

Maciej Grabowski

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów