Prawo organu podatkowego do zakwestionowania odliczenia podatku VAT z faktur wystawionych przez nieuczciwego kontrahenta

ODPOWIEDŹ

Tak, urząd skarbowy ma prawo zakwestionować odliczenie podatku naliczonego z otrzymanych przez Pana faktur, jeżeli zostanie udowodnione na podstawie obiektywnych przesłanek, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z przestępstwem lub nadużyciem.

UZASADNIENIE

Fundamentalną zasadą systemu VAT jest jego neutralność. Podatnicy mają obowiązek naliczania podatku należnego przy sprzedaży towarów, ale z drugiej strony mają prawo do pomniejszenia podatku należnego o podatek naliczony przy zakupach towarów lub usług. Prawo do odliczenia podatku może zostać ograniczone tylko w wyjątkowych sytuacjach. Pozbawienie podatnika tego prawa jest wyjątkiem od zasady podstawowej.

Zasady odliczania podatku naliczonego określono w dziale IX ustawy o podatku od towarów i usług – „Odliczanie i zwrot podatku. Odliczanie częściowe”. W art. 86 zawarto ogólne zasady odliczania podatku VAT, który stanowi, iż prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony przysługuje podatnikom podatku VAT w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Kwota podatku do odliczenia może wynikać m.in. z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu nabycia towarów i usług.

W zadanym pytaniu nie określił Pan szczegółowo powodu zakwestionowania prawa do odliczenia, posługując się jedynie ogólnym stwierdzeniem, iż faktury wystawił nieuczciwy kontrahent. W związku z tym poniżej przedstawiamy katalog najbardziej prawdopodobnych powodów zakwestionowania przez urząd skarbowy prawa do odliczenia.

Sytuacje, w których odliczenia podatku należnego nie stosuje się, ustawodawca zawarł w art. 88 ustawy o VAT. Wynika z niego m.in., iż odliczenia podatku naliczonego nie można dokonać gdy:

1. Sprzedaż udokumentowana jest fakturą VAT wystawioną przez podmiot nieistniejący - art. 88 ust. 3a pkt 1) lit. a);

2. Wystawione faktury stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane - art. 88 ust. 3a pkt 4) lit. a);

3. Wystawione faktury podają kwoty niezgodne z rzeczywistością - art. 88 ust. 3a pkt 4) lit. b);

4. Wystawione faktury potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego - art. 88 ust. 3a pkt 4) lit. c).

W art. 58 Kodeksu cywilnego stwierdzono, iż czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek. Natomiast art. 83 Kc stwierdza, iż nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Zakładając, że faktycznie nabył Pan przedmiotowy olej napędowy, może Pan wnosić w zastrzeżeniach do protokołu kontroli, że nie miał Pan wiedzy, jakoby kontrahent był nieuczciwy. Przy czym należy mieć na uwadze, że orzecznictwo krajowe jak i europejskie wielokrotnie już wskazywało na wymogi związane z dołożeniem należytej staranności przez kontrahentów przy dokonywaniu transakcji handlowych. W wyroku z dnia 8 kwietnia 2015 r. sygn. akt I FSK 2136/13, Naczelny Sąd Administracyjny zakwestionował prawo do odliczenia podatku VAT z faktur, otrzymanych od nieuczciwego kontrahenta. NSA stwierdził, że z uwagi na fakt, iż strona przy odliczeniach podatku VAT „nie dochowała należytej staranności kupieckiej wymaganej od podmiotu profesjonalnie zajmującego się działalnością gospodarczą to istniały podstawy po pozbawienia jej prawa do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z zakwestionowanych przez organy podatkowe faktur VAT.” W wyroku zawarto, że sama faktura nie tworzy prawa do odliczenia wykazanego w niej podatku, a stanowi jedynie formalny warunek do skorzystania z tego prawa. Prawo to przysługuje wówczas, gdy podatek naliczony związany jest z faktycznie dokonanymi czynnościami opodatkowanymi. A dysponowanie przez nabywcę fakturą wystawioną przez sprzedawcę stanowi jedynie formalny warunek skorzystania z tego uprawnienia. Samo posiadanie faktury nie uprawnia do odliczenia podatku. Musi jej towarzyszyć rzeczywista transakcja. Prawo do odliczenia podatku naliczonego jest następstwem powstania obowiązku podatkowego z tytułu faktycznej czynności podatnika wystawiającego fakturę, czyli obowiązku podatkowego, powstałego po stronie sprzedawcy. Jeżeli brak jest faktycznej czynności u wystawcy faktury, nie może z jej tytułu powstać obowiązek podatkowy, a tym samym nie przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego.

Takie stanowisko zostało również przedstawione przez Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską nr 32801. W piśmie Ministerstwa zawarto, iż prawo do odliczenia podatku naliczonego uzależnione jest od faktycznego dokonania transakcji, posiadania faktury spełniającej określone wymagania i wykorzystania nabytych towarów lub usług na potrzeby działalności opodatkowanej. Przy czym zaznaczono, iż „brak jest (...) podstaw do skorzystania przez podatnika podatku od towarów i usług z prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT, jeżeli z obiektywnych okoliczności sprawy wynika, że podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że uczestniczy w transakcji, w której wystawca faktury dopuścił się przestępstwa lub nadużycia.” Powołano się przy tym na postanowienie TSUE z dnia 6 lutego 2014 roku w sprawie polskiej C-33/13 oraz wyroku z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawach połączonych C-80/11 i C-142/11. Trybunał wskazał m.in., że „krajowe organy administracyjne i sądowe powinny odmówić prawa do odliczenia, jeżeli zostanie udowodnione na podstawie obiektywnych przesłanek, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z przestępstwem lub nadużyciem”. I dalej zauważył, że „Jeżeli istnieją przesłanki, by podejrzewać istnienie nieprawidłowości lub przestępstwa, przezorny przedsiębiorca powinien, zależnie od okoliczności konkretnego wypadku, zasięgnąć informacji na temat podmiotu, u którego zamierza nabyć towary lub usługi, w celu upewnienia się co do jego wiarygodności”.

Analizując Pana przypadek można przypuszczać, że nabycia oleju napędowego nie dokonał Pan na stacji paliw, a prawdopodobnie dowieziono je bezpośrednio do Pana gospodarstwa - po atrakcyjnej cenie, znacznie odbiegającej od cen rynkowych, z płatnością gotówkową. Jeśli takie lub podobne były okoliczności tej transakcji, powinny jednak wzbudzić Pana podejrzenia. Z ostrożności należałoby podjąć działania zmierzające do wyjaśnienia, czy dokonanie transakcji nie wiąże się z popełnieniem przestępstwa lub nadużyciem. Na przykład ustalić, czy firma, która oferuje olej istnieje naprawdę, czy jest zarejestrowana jako podatnik VAT, czy ma koncesję na obrót paliwami ciekłymi, czy olej posiada odpowiednie certyfikaty jakościowe? Także, czy osoba podająca się za właściciela firmy lub jej pracownika faktycznie nim jest i czy jest upoważniona do zawierania tego typu transakcji? Czy władze firmy wiedzą o takiej formie sprzedaży oleju napędowego, itp.?

Reasumując, choć urząd skarbowy każdy przypadek bada indywidualnie, to trzeba mieć na uwadze, że przytoczone powyżej wykładnie przepisów podatkowych, prezentowane przez sądy krajowe jak i UE wskazują, iż w przypadku faktur wystawionych przez nieuczciwego kontrahenta organ podatkowy może zakwestionować prawo do odliczenia podatku naliczonego.

Agnieszka Skóra

Podstawa prawna: art. 86 i 88 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.); art. 58 i 83 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)