0
1260
Przedsiębiorca ze względu na brak możliwości zaciągnięcia kredytu bankowego zawarł umowę pożyczki pieniężnej z innym przedsiębiorcą. Przedsiębiorca udzielający pożyczki zażądał ustanowienia zabezpieczenia i wybrał instytucję przewłaszczenia na zabezpieczenie. Przedmiotem przewłaszczenia ma być nieruchomość (budynek), w którym przedsiębiorca - dłużnik prowadzi działalność gospodarczą. Czy w takim przypadku trzeba będzie zapłacić podatek VAT od takiej transakcji?
ODPOWIEDŹ
Samo zawarcie umowy nienazwanej w postaci przewłaszczenia na zabezpieczenie nie powoduje obowiązku podatkowego w VAT. Dopiero niespłacenie pożyczki pieniężnej w ustalonych w akcie notarialnym terminach będzie powodować, że nastąpi przeniesienie do rozporządzania towarem jak właściciel i wtedy dłużnik będzie zobowiązany wystawić fakturę z należnym podatkiem VAT.
UZASADNIENIE
Instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie regulowana jest między stronami (dłużnikiem i wierzycielem) w postaci umowy nienazwanej, co oznacza, że taki typ umowy nie jest regulowany w przepisach polskiego prawa. Przewłaszczenie na zabezpieczenie polega na tym, że dłużnik (który zawarł np. umowę pożyczki pieniężnej) przenosi na wierzyciela (podmiot, który tej pożyczki udzielił) prawo własności. Przedmiotem takiego rodzaju zabezpieczenia wierzytelności mogą być zarówno ruchomości jak i nieruchomości.
Dokonując zabezpieczenia w takiej formie dłużnik i wierzyciel muszą dwukrotnie zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego. Dotyczy to nieruchomości jako przedmiotu zabezpieczenia, w przeciwieństwie do ruchomości, gdzie wykonanie zobowiązania (spłata pożyczki), niejako automatycznie przenosi własności z powrotem na dłużnika. Zatem dla nieruchomości należy zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego:
pierwszy raz, gdy w sytuacji udzielania pożyczki pieniężnej przez wierzyciela nastąpi przeniesienie własności na wierzyciela,
drugi raz, w sytuacji, w której po spłacie pożyczki musi nastąpić powrotne przeniesienie własności.
Przykład 1
Przedsiębiorca, który zaciągnął u wierzyciela pożyczkę pieniężną ustanowił przedmiotem zabezpieczenia w postaci przewłaszczenia na zabezpieczenia nieruchomość. Strony umowy pożyczki muszą bezwzględnie zawrzeć umowę o zabezpieczeniu w postaci aktu notarialnego. Przeniesienie własności powoduje, że właścicielem staje się wierzyciel, natomiast dłużnik może nadal używać tej nieruchomości do celów swojej działalności gospodarczej. Do ksiąg wieczystych jako właściciela wpisuje się wierzyciela. Ponadto strony umowy pożyczki muszą zawrzeć jeszcze jedną umowę. Stanowić ona będzie warunkowe zobowiązanie (warunek to spłacenie pożyczki przez dłużnika) do bezwarunkowego przeniesienia powrotnego własności na dłużnika. W sytuacji, gdy dłużnik spłaci pożyczkę pieniężną w terminie, niezbędne będzie zawarcie kolejnej umowy w formie aktu notarialnego, która przeniesie własność na byłego już dłużnika.
Ustawodawca w art.5 ust.1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług (u.p.t.u.) wskazał, że opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium. Ponadto w art.7 ust.1 u.p.t.u. określono, że pojęcie dostawy należy rozmieć jako przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jako właściciel. Nie jest to zatem definicja tożsama z cywilnoprawną umową dostawy (np. wyrok NSA z dnia 27.12.2006 roku, sygn. I FSK 343/06). Jak wskazuje się w wyroku NSA z dnia 05.03.2008 roku, sygn. I FSK 760/07: „(…) „przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel” miało służyć temu, aby podatkiem od towarów i usług zostały objęte również i takie czynności, w których z prawnego punktu widzenia nie dochodzi do przeniesienia na drugą stronę transakcji własności towaru, ale dochodzi do przekazania szeroko pojętej kontroli ekonomicznej nad tym towarem, co pozwala nabywcy na dysponowanie tym towarem w sposób zbliżony do właściciela (jak właściciel, a nie jako właściciel)”. W świetle przytoczonego poglądu należy zatem wskazać, iż:
samo przeniesienie własności w ramach umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie nie powoduje obowiązku podatkowego w VAT, gdyż jest co prawda przeniesiona własność, lecz jej formalny właściciel nie ma możliwości faktycznego dysponowania rzeczą tak jak właściciel, w sytuacji, w której dłużnik, który wcześniej przeniósł własność rzeczy na wierzyciela nie spłaci pożyczki w terminie, nastąpi wówczas wydanie (dostawa) towaru wierzycielowi – będzie mógł on od tej pory dysponować faktycznie rzeczą.
Przykład 2
Wierzyciel udzielił pożyczki gotówkowej dłużnikowi. Jako zabezpieczenie wybrano przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości. Aktem notarialnym dłużnik przeniósł własność na wierzyciela. Nastąpiło przeniesienie własności, ale to dłużnik używa rzeczy jak właściciel. Po spłacie pożyczki przez dłużnika własność jest przenoszona powrotnie z wierzyciela na dłużnika. Obie te transakcje nie stanowią dostawy towaru w rozumieniu VAT, a zatem obowiązek podatkowy nie powstanie.
Przykład 3
Wierzyciel udzielił pożyczki gotówkowej dłużnikowi. Jako zabezpieczenie wybrano przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości. Aktem notarialnym dłużnik przeniósł własność na wierzyciela. Nastąpiło przeniesienie własności, ale to dłużnik używa rzeczy jak właściciel. Okazało się jednakże, że dłużnik nie spłacił w terminie pożyczki. W takim przypadku następuje zaspokojenie wierzyciela i następuje dostawa rzeczy na rzecz wierzyciela. Dłużnik ma obowiązek wystawić fakturę z należnym VAT z tego tytułu.
Mariusz Nowak
Podstawa prawna: art.5 ust.1 pkt 1 oraz art.7 ust.1 ustawy o VAT.
