Rozliczenia w gminach po centralizacji

ODPOWIEDŹ

W związku z centralizacją rozliczeń VAT w samorządach, obroty poszczególnych jednostek organizacyjnych będą rozliczane w jednej deklaracji składanej przez jednostkę samorządu terytorialnego, która je utworzyła - w tym przypadku przez gminę. Nie mniej jednak, prewspółczynnik będzie ustalany dla każdej jednostki gminnej odrębnie. Ale nie będzie stosowany do nabyć, które można w całości przyporządkować do opodatkowanej działalności gospodarczej.

UZASADNIENIE

Tworzone dotychczas przez gminy jednostki organizacyjne rejestrowane były jako niezależni podatnicy podatku VAT – podobnie jak wskazane w pytaniu zakłady wodociągów. Jednostki te rozliczały się indywidualnie, składając stosowne deklaracje VAT.

Zmiana podejścia do rozliczeń VAT w jednostkach budżetowych powoływanych przez gminy, nastąpiła w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej C-276/14 z dnia 29 września 2015 roku Trybunał stwierdził, że samorządowe jednostki budżetowe nie mają odrębności na gruncie podatku VAT. Czynności przez nie dokonywane na rzecz osób trzecich winny być rozliczane przez jednostkę samorządu terytorialnego (JST), która je utworzyła. Natomiast czynności dokonywane w ramach jednego samorządu, tj. pomiędzy gminą, a jej jednostkami budżetowymi, mają wyłącznie charakter wewnętrzny, czyli nie podlegający podatkowi VAT. Do końca tego roku gminy będą jednak mogły rozliczać VAT na dotychczasowych zasadach. Natomiast od 1 stycznia 2017 r. całość rozliczeń przejmie gmina. Z punktu widzenia VAT oznacza to, że:

• Wszelkie czynności podlegające opodatkowaniu VAT wykonywane przez gminne jednostki organizacyjne, będą czynnościami podlegającymi opodatkowaniu VAT przez ich macierzyste gminy;

• Wszystkie zakupy towarów i usług dokonywane przez gminne jednostki organizacyjne będą zakupami dokonywanymi przez ich macierzyste gminy;

• Czynności wykonywane pomiędzy gminnymi jednostkami organizacyjnymi a ich macierzystymi gminami, nie będą podlegały opodatkowaniu VAT – jako czynności wykonywane w ramach funkcjonowania tego samego podatnika.

Mając powyższe na względzie, w celu prawidłowego rozliczania podatku naliczonego, w art. 86 ustawy o VAT dodano ustępy 2a – 2h, mówiące o sposobach określenia proporcji – tzw. prewspółczynnika. Oznacza to, że w przypadku zakupów, których nie można przyporządkować wyłącznie do działalności gospodarczej albo wyłącznie do celów innych niż działalność gospodarcza, gmina będzie musiała określić kwotę podatku VAT naliczonego do odliczenia w oparciu o wyliczony prewspółczynnik. Przy czym ustawodawca nie narzuca jednego konkretnego sposobu wyliczenia tego współczynnika. Wskazano cztery możliwe metody kalkulacji, wykorzystujące następujące dane:

• średnioroczną liczbę osób wykonujących wyłącznie prace związane z działalnością gospodarczą w ogólnej średniorocznej liczbie osób wykonujących prace w ramach działalności gospodarczej i poza tą działalnością;

• średnioroczną liczbę godzin roboczych przeznaczonych na prace związane z działalnością gospodarczą w ogólnej średniorocznej liczbie godzin roboczych przeznaczonych na prace związane z działalnością gospodarczą i poza tą działalnością;

• roczny obrót z działalności gospodarczej w rocznym obrocie podatnika z działalności gospodarczej powiększonym o otrzymane przychody z innej działalności, w tym wartość dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze, otrzymanych na sfinansowanie wykonywanej przez tego podatnika działalności innej niż gospodarcza;

• średnioroczną powierzchnię wykorzystywaną do działalności gospodarczej w ogólnej średniorocznej powierzchni wykorzystywanej do działalności gospodarczej i poza tą działalnością.

Proponując powyższe metody kalkulacji ustawodawca zaznaczył, że sposób określenia proporcji powinien najbardziej odpowiadać specyfice wykonywanej przez podatnika działalności i dokonywanych przez niego nabyć. W przypadku gmin, najwłaściwszą metodą ustalenia proporcji jest metoda związana z porównaniem rocznego obrotu z działalności gospodarczej z rocznym obrotem z działalności gospodarczej, powiększonym o otrzymane przychody z innej działalności – m.in. dotacje, subwencje itp., określone w art. 86 ust. 2c pkt 3.

W rozporządzeniu z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu określania zakresu wykorzystywania nabywanych towarów i usług do celów działalności gospodarczej w przypadku niektórych podatników (D.U. z 2015 r. poz. 2193), Minister Finansów szczegółowo określił zasady określania proporcji właśnie według powyższej metody. Zasady te określono dla: jednostek samorządu terytorialnego, samorządowych i państwowych instytucji kultury, uczelni publicznych i instytutów badawczych. Zgodnie z § 3 pkt 1. ww. rozporządzenia, w przypadku jednostki samorządu terytorialnego, sposób określenia proporcji ustala się odrębnie dla każdej z jednostek organizacyjnych jednostki samorządu terytorialnego, tzn. osobno dla urzędu obsługującego jednostkę, osobno dla jednostek budżetowych i zakładów budżetowych.

Należy mieć na uwadze, że obliczenie prewspółczynnika to pierwszy krok, który gmina winna zrobić w celu prawidłowego rozliczenia podatku VAT naliczonego. Kolejny to również obliczenie proporcji, o której mowa w art. 90 ustawy o VAT, która stanowi udział obrotu opodatkowanego w obrocie ogółem, czyli uwzględniająca zarówno czynności opodatkowane, jak i zwolnione, ale tylko objęte ustawą o VAT.

Z powołanych przepisów wynika, że obowiązek określania prewspółczynnika dotyczy zakupów, których nie można przyporządkować wyłącznie do działalności gospodarczej albo wyłącznie do celów innych niż działalność gospodarcza. Z opisu sprawy wynika, że zakład wodociągów będzie wykonywał wyłącznie działalność opodatkowaną. Zatem w stosunku do wydatków ponoszonych na działalność zakładu wodociągów, gmina nie będzie stosowała ani prewspółczynnika ani proporcji z art. 90 ustawy o VAT – gdyż będą to nabycia w całości związane z działalnością opodatkowaną, czyli potrącane w 100%.

Jeśli zatem zakład wodociągów wykonuje wyłącznie działalność opodatkowaną, a gminne samochody ciężarowe będą wykorzystywane wyłącznie przez ten zakład, to wiąże się to z prawem pełnego odliczenia podatku naliczonego od zakupów ponoszonych w związku z ich użytkowaniem (z zastrzeżeniem art. 86a ustawy), i to bez względu na to, czy pojazdy „pozostaną” w gminie, czy też będą przekazane wodociągom.

Zatem należy rozważyć ewentualne przekazanie pojazdów zakładowi wodociągów, gdyż końcowo operacja ta nie wpłynie ani na obliczenie prewspółczynnika w gminie (samochody będą użytkowane tylko przez zakład wodociągów), ani na wielkość podatku naliczonego podlegającego odliczeniu (gdyż pojazdy będą wykorzystywane wyłącznie do działalności opodatkowanej).

Poza tym taka operacja będzie generować dodatkowe wydatki, chociażby związane z przerejestrowaniem pojazdów, które i tak będą stanowiły majątek gminy. Zakład wodociągów będzie jedynie ich dysponentem. Jeśli gmina nie planuje centralizacji rozliczeń przed nowym rokiem, do tego czasu mogłaby rozważyć użytkowanie pojazdów na podstawie umowy najmu. Natomiast w momencie przejścia na rozliczenie scentralizowane, samochody mogłyby być przekazane wodociągom na podstawie regulaminu wewnętrznego.

Reasumując, przekazanie przez gminę zakładowi wodociągów pojazdów ciężarowych nie wpłynie na ustalenie prewspółczynnika, ani na wielkość podatku naliczonego do odliczenia. W związku z tym należy rozważyć zasadność tej operacji, tym bardziej, że niesie ona za sobą dodatkowe koszty operacyjne.

Agnieszka Skóra

Podstawa prawna: art. 86 ust. 2a-2h, art. 86a, art. 90 ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług oraz § 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu określania zakresu wykorzystywania nabytych towarów i usług do celów działalności gospodarczej w przypadku niektórych podatników (D.U. z 2015 r. poz. 2193).