Świadczenia w razie choroby i macierzyństwa przysługujące nauczycielom akademickim od 1 października 2011 roku

Prawo do świadczeń

Od 1 października 2011 r. straciły moc przepisy art. 154 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 czerwca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.), które gwarantowały nauczycielom akademickim prawo do wynagrodzenia zarówno za okres niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, jak i inne okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy, m. in. z powodu macierzyństwa lub konieczności sprawowania opieki (ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw – Dz. U. Nr 84, poz. 455).

Jednocześnie, art. 27 ustawy z dnia 18 marca 2011 r. stanowi, że za przypadające po dniu wejścia w życie ustawy okresy niezdolności do pracy, spowodowane przyczynami, o których mowa w art. 92 Kodeksu pracy oraz inne okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy, nauczycielom akademickim przysługują świadczenia określone w przepisach dotyczących świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Zasada ta będzie miała zastosowanie także do przypadków, gdy okres niezdolności do pracy lub innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy zaczął się przed dniem wejścia w życie ustawy i trwa nadal po tym dniu.

Uchylenie ust. 1 i 2 w art. 154 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym w dotychczasowym brzmieniu oznacza, że od 1 października 2011 r. nauczyciel akademicki za okresy niezdolności do pracy z powodu choroby (w tym spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową), macierzyństwa albo konieczności sprawowania opieki nad członkiem rodziny, ma prawo do świadczeń na ogólnych zasadach, a więc prawo do wynagrodzenia za okres choroby, określonego w art. 92 Kodeksu pracy, świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz świadczeń z tytułu choroby z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Zgodnie z art. 27 ust. 2 powołanej ustawy z dnia 18 marca 2011 r., okresy niezdolności do pracy lub innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy, zakończone lub rozpoczęte przed dniem wejścia w życie ustawy, za które nauczyciel akademicki otrzymał wynagrodzenie, wlicza się do okresów pobierania świadczeń, na zasadach określonych w przepisach dotyczących świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej potwierdziło, że na podstawie tego przepisu, przypadające przed 1 października 2011 r. okresy niezdolności do pracy z powodu choroby podlegają wliczeniu także do okresu, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas choroby, o którym mowa w art. 92 Kodeksu pracy. Oznacza to, że od 1 października 2011 r. do nauczycieli akademickich mają zastosowanie przepisy art. 92 Kodeksu pracy, ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

W związku z tym, do okresu 33 lub odpowiednio 14 dni niezdolności do pracy z powodu choroby, po upływie którego pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy, należy w 2011 roku wliczyć okresy niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, za które nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia na podstawie art. 154 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym za okres przed 1 października 2011 r.

Nauczycielowi akademickiemu, który przed 1 października 2011 r. otrzymał wynagrodzenie na podstawie art. 154 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym za okres niezdolności do pracy z powodu choroby dłuższy niż 182 dni (270 dni), od 1 października 2011 r. nie przysługuje ani wynagrodzenie za czas choroby, ani zasiłek chorobowy. Nauczyciel akademicki może ubiegać się o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, o ile nie upłynął okres, na który świadczenie może być przyznane i nie jest uprawniony do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie art. 134 ust. 5 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. 

Również w odniesieniu do pozostałych świadczeń w razie choroby i macierzyństwa przysługujących nauczycielom akademickim, ma zastosowanie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. A zatem, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński i zasiłek opiekuńczy przysługują jedynie do wyczerpania odpowiednich okresów przewidzianych przepisami ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., z uwzględnieniem okresów, za które wypłacono nauczycielowi wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy z powodu choroby, macierzyństwa lub sprawowania opieki, finansowane przez pracodawcę na podstawie art. 154 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym.

Podstawa wymiaru zasiłków

Na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. podstawę wymiaru świadczeń w razie choroby i macierzyństwa przysługujących pracownikom będącym nauczycielami akademickimi za okres po 30 września 2011 r. stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, uprawniająca do zasiłku przysługującego za okres po 30 września 2011 r.

Wynagrodzenie wypłacone nauczycielowi akademickiemu na podstawie art. 154 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym za czas niezdolności do pracy z powodu choroby za okres przed 1 października 2011 r. nie jest uwzględniane w podstawie wymiaru zasiłków, ponieważ nie stanowi ono podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Zatem, okres niezdolności do pracy z powodu choroby, za który nauczyciel akademicki otrzymał to 5 wynagrodzenie powinien być traktowany przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków jako okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Natomiast wynagrodzenie wypłacone na podstawie art. 154 tej ustawy za okres nieobecności w pracy z powodu macierzyństwa lub konieczności sprawowania opieki, stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, powinno być traktowane tak jak wynagrodzenie za okres świadczenia pracy, a dni nieobecności usprawiedliwionej z tego tytułu, powinny być traktowane na równi z dniami, w których pracownik świadczył pracę.

Zgodnie z art. 19 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, podstawę wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego stanowi podstawa wymiaru zasiłku chorobowego, która dla celów obliczenia podstawy wymiaru świadczenia podlega waloryzacji. 

W przypadku, gdy nauczycielowi akademickiemu, który przed 1 października 2011 roku otrzymał wynagrodzenie na podstawie art. 154 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym za okres niezdolności do pracy z powodu choroby dłuższy niż 182 dni albo odpowiednio 270 dni, zostanie przyznane świadczenie rehabilitacyjne, podstawę wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego przysługującego za okres od 1 października 2011 r. stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających dzień, od którego liczony jest okres świadczenia rehabilitacyjnego (następny dzień po wykorzystaniu 182 lub 270 dni okresu zasiłkowego), bez waloryzacji.

Zgodnie z art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., podstawy wymiaru zasiłku nie oblicza się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków, zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków przysługujących nauczycielom akademickim za okres po 30 września 2011 r., którzy byli wcześniej niezdolni do pracy z powodu choroby, macierzyństwa lub sprawowania opieki, przepis art. 43 ustawy nie ma zastosowania. Wynika to z faktu, że za okres niezdolności do pracy z powodu choroby, macierzyństwa lub sprawowania opieki, za który nauczyciele akademiccy otrzymali wynagrodzenie na podstawie art. 154 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, nie przysługiwało im prawo do zasiłku, więc podstawa wymiaru zasiłku nie była ustalana.

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przysługującego za okres od 1 października 2011 r. stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urodzenie dziecka, czyli za okres od września 2010 r. do sierpnia 2011 r. Wynagrodzenia wypłaconego za lipiec i sierpień 2011 r. nie uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku macierzyńskiego, gdyż w miesiącach tych pracownica była nieobecna w pracy z powodu choroby i w związku z tym nie otrzymała wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. 

Za pracę w godzinach ponadwymiarowych nauczyciel akademicki otrzymuje wynagrodzenie, które jest przyznawane po dokonaniu rozliczenia rocznych godzin zajęć dydaktycznych, ustalonych zgodnie z planem, raz w roku, po zakończeniu roku akademickiego (rektor może zarządzić rozliczanie tych zajęć w krótszych okresach - §10 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej – Dz. U. Nr 251, poz. 1852 ze zm.). Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku wynagrodzenie to należy potraktować jako składnik roczny i na podstawie przepisów art. 42 ust. 1 w zw. z art. 47 ustawy dnia 25 czerwca 1999 r. uwzględnić w wysokości 1/12 kwoty wypłaconej pracownikowi za rok poprzedzający miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. W tym przypadku należy uznać, że jest to składnik wynagrodzenia przysługujący za rok akademicki (od października do września następnego roku), gdyż dopiero po zakończeniu okresu rozliczeniowego (roku akademickiego), istnieje możliwość ustalenia (obliczenia) godzin ponadwymiarowych przepracowanych przez danego nauczyciela. 

W związku z tym, że godziny ponadwymiarowe są związane z przekroczeniem rocznego wymiaru zajęć dydaktycznych, nie jest możliwe przypisanie wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe do poszczególnych miesięcy.

Inne składniki wynagrodzenia nauczyciela akademickiego przyznane na podstawie przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 grudnia 2006 r., powinny być uwzględniane w podstawie wymiaru zasiłków na ogólnych zasadach określonych przepisami ustawy dnia 25 czerwca 1999 r., np. dodatkowe wynagrodzenie za udział w pracach komisji rekrutacyjnej, za kierowanie lub sprawowanie opieki nad studenckimi praktykami zawodowymi, za promotorstwo i opracowanie recenzji lub oceny dorobku naukowego, należy uwzględnić w podstawie wymiaru zasiłku w kwocie faktycznie wypłaconej, bez uzupełniania, doliczając do miesiąca, w którym nastąpiła wypłata tego składnika wynagrodzenia.

Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy, w tym także uzupełniające wynagrodzenie za czas urlopu, będące pochodną zmiennych składników wynagrodzenia, jest traktowane tak jak wynagrodzenie za dni przepracowane i w związku z tym, że stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, uwzględnia się je w podstawie wymiaru zasiłku. 

Zgodnie z § 25 powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 grudnia 2006 r. wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za staż pracy, dodatek funkcyjny i dodatek specjalny są wypłacane nauczycielowi akademickiemu „z góry”, a pozostałe składniki wynagrodzenia wypłacane są „z dołu”, po dokonaniu rozliczenia pracy lub zadań.

W myśl art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, płatnicy składek, o których mowa w art. 61 ust. 1 pkt 1, wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów. Zasiłki te wypłaca się nie później jednak niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłków. W świetle tych przepisów, wypłata zasiłków przysługujących nauczycielom akademickim nie musi być dokonywana zawsze „z dołu”. W związku z tym, że podstawową część lub całość wynagrodzenia otrzymują oni „z góry”, należy dopuścić możliwość wypłaty zasiłków „z góry”, jednakże wyłącznie po przedłożeniu wymaganych dokumentów.