Świadomy udział w wyłudzaniu podatku VAT

Istota oszustwa w VAT polega na wykorzystaniu konstrukcji tego podatku oraz relacji pomiędzy sprzedawcą a nabywcą. W praktyce stosowane są różne schematy w celu wyłudzania podatku VAT.

Schemat z wykorzystaniem „słupa” opiera się na współpracy pomiędzy stronami transakcji. Podstawą oszustwa podatkowego jest wprowadzenie w błąd kontrahenta, tak aby przyjmował faktury z wykazanym podatkiem, którego sprzedawca nie deklaruje do urzędu skarbowego. Transakcje są realizowane za pomocą tzw. „słupów”, czyli osób, których rola sprowadza się do figurowania jako sprzedawca na wystawianej fakturze. Powyższa „współpraca" może wynikać z nieświadomości nabywcy o istnieniu jakichkolwiek nieprawidłowości, w szczególności jeżeli zamówione przez nabywcę towary lub usługi są dostarczane zgodnie z zamówieniem.

Jeżeli w trakcie kontroli podatkowej organ stwierdzi, że należny VAT nie został zapłacony, a z faktycznym dostawcą nie ma możliwości kontaktu to ma podstawę poddać w wątpliwość taką transakcję, a w konsekwencji zakwestionować prawa do odliczenia naliczonego VAT u nabywcy. Organy podatkowe stoją na stanowisku, że strony transakcji powinny wzajemnie się zweryfikować, w celu ustalenia, czy nie istnieje ryzyko oszustwa podatkowego. Konieczność przeciwdziałania oszustwom przewiduje m.in. Dyrektywa 2006/112/WE, nakładając m.in. obowiązki w zakresie dokumentacji transakcji, w tym weryfikacji autentyczności pochodzenia otrzymywanych faktur.

Linia orzecznicza w tym zakresie stanowi, że ryzyko doboru kontrahentów ponosi podatnik. Nabywca natomiast twierdzi, że nie ma narzędzi pozwalających na ustalenie, czy jego kontrahent rzetelnie rozlicza się z urzędem skarbowym. W takiej sytuacji organy podatkowe mają obowiązek ustalić, czy podatnik podejmował lub mógł podjąć wszelkie próby weryfikowania rzetelności sprzedawcy.

Naczelny Sąd Administracyjny w orzeczeniu z 5 grudnia 2013 roku (sygn. akt I FSK 1687/13) zaznaczył, że w przypadku gdy żadna dostawa lub żadne świadczenie nie następuje, lecz jest jedynie wystawiana „pusta” faktura, to przesłanka dobrej wiary nie ma w ogóle zastosowania. Zdaniem sądu nie sposób bowiem przyjąć, że podatnik który odlicza podatek z takiej faktury nie ma świadomości swojego oszukańczego działania czy nadużycia prawa, skoro wystawieniu tego rodzaju faktury nie towarzyszy w ogóle żadna dostawa towaru lub świadczenie usług przez podmiot ją wystawiający, ani żaden inny (obrót istnieje tylko na fakturze), albo tego rodzaju transakcję nabywca realizuje z jednym podmiotem, a dokumentuje u innego podmiotu. O istnieniu dobrej wiary nabywcy można mówić jedynie wtedy, gdy rzeczywisty obrót towarami lub usługami wystąpił, lecz osoba której dane jako sprzedawcy na fakturze występują okazała się być jedynie firmantem ukrywającym wobec nabywcy dane rzeczywistego podatnika.

Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny w orzeczeniu z 26 lutego 2013 roku (sygn. akt I FSK 208/12) podkreślił, że nie można skorzystać z prawa do odliczenia VAT nawet w sytuacji, gdy nabywca znalazł się w posiadaniu danego towaru i pozostaje w dobrej wierze co do poprawności i skuteczności w prawie cywilnym dokonanej transakcji. Zdaniem sądu faktura wystawiona przez firmanta nie daje w istocie nigdy możliwości skorzystania z prawa do odliczenia VAT. Nie dokumentuje bowiem rzeczywistej transakcji gospodarczej z uwagi na to, że dane faktycznego dostawcy są niezgodne z danymi na fakturze.

Natomiast zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej argumentacja nabywcy o braku świadomości uczestnictwa w działalności o charakterze przestępczym ma zasadnicze znaczenie. Jeżeli bowiem nabywca działał w złej wierze, to prawo do odliczenia mu nie przysługuje. Jeżeli natomiast jego działanie było oparte na dobrej wierze, to prawo do odliczenia nie powinno mu być kwestionowane. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjmuje zasadę, że wykonanie usługi przez inny podmiot niż ten, który widnieje na fakturze, ,czy też fakt, że nabywca nie upewnił się, czy wystawca faktury jest podatnikiem, czy dysponował on tymi towarami i był w stanie je dostarczyć oraz czy wywiązał się z obowiązku złożenia deklaracji i zapłaty podatku VAT, albo, że nabywca nie posiada, poza fakturą, innych dokumentów potwierdzających spełnienie powyższych warunków nie jest powodem wystarczającym do odmowy odliczenia naliczonego VAT. Prawo do odliczenia może być zakwestionowane jedynie wtedy, gdy transakcja faktycznie była oszustwem, natomiast nabywcy wykazano, że wiedział lub powinien wiedzieć, że transakcja jest przeprowadzana w celu dokonania oszustwa.

Z powyższego wynika, że kwestia weryfikacji kontrahenta powinna być podstawą dla każdego podatnika. Przyjmując faktury VAT podatnik jest zobowiązany do weryfikacji m.in. autentyczności pochodzenia dokumentu. Zgodnie z art. 106m ust. 2 ustawy o VAT, przez autentyczność pochodzenia faktury rozumie się pewność co do tożsamości dokonującego dostawy towarów lub usługodawcy albo wystawcy faktury.

Bożena Sawicka