Termin przedawnienia zobowiązań podatkowych a wszczęcie postępowania karnoskarbowego

Szanowny Panie Ministrze!

Wprowadzony zmianą obowiązującą od dnia 1 września 2005 r. art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 6, ze zm., dalej O.p.) otrzymał następujące brzmienie: „Bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem: 1) wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania; (...)”. Oznacza to, że wszczęcie postępowania w sprawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego wywoła zawieszenie biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego, co do którego powzięto podejrzenie narażenia na uszczuplenie. Wszczęcie postępowania w sprawie nie rodzi obowiązku informowania podatnika, w sprawie którego toczy się postępowanie w przedmiocie określenia wysokości zobowiązania podatkowego i na którym ciążył obowiązek uregulowania zobowiązania. Może prowadzić to do niepewności sytuacji prawnej podatników, gdyż okazuje się, że zobowiązanie, co do którego wygaśnięcia przez przedawnienie podatnik był przekonany, nadal może być dochodzone. Taki skutek art. 70 § 6 pkt 1 O.p. wywołuje liczne wątpliwości w zakresie, w jakim daje organom podatkowym narzędzie zawieszania biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych, co do których toczy się równolegle postępowanie w przedmiocie określenia wysokości zobowiązania podatkowego, co do którego istnieje ryzyko nieściągnięcia przed upływem terminu przedawnienia.

Wątpliwości co do konstytucyjności takiego rozwiązania wyraził także Naczelny Sąd Administracyjny, który postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2011 r. (sygn. akt I FSK 525/10) na podstawie art. 193 konstytucji i art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 102, poz. 643, ze zm.) skierował do Trybunału Konstytucyjnego pytanie prawne w sprawie zgodności z konstytucją przepisów normujących skutki wszczęcia postępowania karnego skarbowego dla biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego (tj. w celu ustalenia, „czy art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003 r., w zakresie, w jakim wywołuje skutek w postaci zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku ze wszczęciem postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik nie jest informowany, do momentu uznania go za podejrzanego – jest zgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP”).

Dotarły także do nas liczne sygnały o instrumentalnym wykorzystywaniu tego przepisu przez organy podatkowe, nawet kiedy nie istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego, tylko i wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Chcielibyśmy w związku z tym poznać skalę stosowania tego przepisu w praktyce organów podatkowych oraz zbadać, czy postępowania karne skarbowe, które zostały wszczęte w okresie prowadzenia postępowania podatkowego, doprowadziły do wyroków skazujących lub przynajmniej do wniesienia aktu oskarżenia. Znaczna liczba umorzeń lub zawieszeń tych postępowań mogłaby wskazywać na ich bezprzedmiotowość, co z kolei mogłoby sugerować, że brak było wystarczających podstaw po stronie organów do wszczęcia postępowania karnego skarbowego. Odpowiedź na nasze pytania pomoże we wstępnym zweryfikowaniu tezy o instrumentalnym wykorzystywaniu tego przepisu i może stanowić podstawę do dalszych działań w kierunku bardziej szczegółowej analizy jego stosowania.

W związku z powyższym zapytujemy:

1. Ile było takich przypadków od momentu wejścia w życie art. 70 § 6 pkt 1 O.p. do chwili obecnej, w których wszczęto postępowanie karne skarbowe, które spowodowało zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego?2. W ilu przypadkach z pkt nr 1 w momencie wszczęcia postępowania karnego skarbowego toczyło się już jednocześnie postępowanie podatkowe w przedmiocie określenia wysokości zobowiązania podatkowego i nie została przed upływem ustawowego terminu przedawnienia doręczona decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego albo doręczona decyzja nie była przed upływem wskazanego terminu wykonalna?3. Ile z postępowań karnych z pkt nr 2 zostało zawieszonych?4. Ile z postępowań karnych z pkt nr 2 zakończyło się umorzeniem?

Z poważaniem

Posłowie Beata Szydło i Przemysław Wipler

Odpowiedź na interpelację:

Szanowna Pani Marszałek!

Odpowiadając na interpelację posłów Beaty Szydło i Przemysława Wiplera z dnia 22 maja 2012 r., otrzymaną przy piśmie z dnia 31 maja 2012 r., nr SPS-023-5317/12, w sprawie udostępnienia informacji na temat przypadków stosowania art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm.), uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Zgodnie z art. 70 § 6 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa, w brzmieniu obowiązującym od dnia 9 listopada 2010 r., bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania.

Obecnie przedmiotem postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym jest pytanie prawne Naczelnego Sądu Administracyjnego o stwierdzenie, czy art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003 r., w zakresie, w jakim wywołuje skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku ze wszczęciem postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik nie jest informowany, do momentu uznania go za podejrzanego, jest zgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

Na przestrzeni około dziewięciu lat funkcjonowania mechanizmu zawieszenia biegu terminu przedawnienia z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe ukształtowała się właściwa praktyka związana ze stosowaniem kwestionowanego przepisu. Urzędy skarbowe dysponujące kompetencjami finansowych organów postępowania przygotowawczego nie wszczynają postępowań karnych skarbowych jedynie w celu spowodowania zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Ich działania podyktowane są wystąpieniem kodeksowych przesłanek obligujących do wszczęcia postępowań i znajdują oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, świadczącym o naruszeniu przepisów prawa podatkowego.

Warto mieć na uwadze, że przypadki stosowania art. 70 § 6 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa dotyczą w szczególności następujących obszarów:

- handlu paliwami (zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków według faktur od podmiotów nieistniejących, które nie opisują rzeczywistych transakcji, oraz odliczanie podatku naliczonego z takich faktur, nierzetelność ksiąg),- handlu za pośrednictwem Internetu (brak ksiąg podatkowych, niezgłoszona działalność gospodarcza, brak ewidencjonowania obrotu, szacowanie podstaw opodatkowania),- handlu złomem (zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków według faktur od podmiotów nieistniejących, które nie opisują rzeczywistych transakcji, zaniżanie przychodów oraz odliczanie podatku naliczonego z takich faktur, nierzetelność ksiąg),- usług budowlanych (zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków według faktur od podmiotów nieistniejących, które nie opisują rzeczywistych transakcji, zaniżanie dochodów oraz odliczanie podatku naliczonego z takich faktur, nierzetelność ksiąg),- usług niematerialnych (zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków za niewykonane usługi lub według faktur od podmiotów nieistniejących, które nie opisują rzeczywistych transakcji, oraz odliczanie podatku naliczonego z takich faktur),- handlu samochodami używanymi (zaniżanie przychodów, nierzetelność ksiąg, szacowanie podstawy opodatkowania),- dochodów z zagranicy (niedeklarowanie dochodów przez osoby podlegające w Polsce nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu).

W świetle powyższego można przyjąć, że postępowania, w toku których następuje zawieszenie biegu terminu przedawnienia na skutek zastosowania przepisu art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, przeważnie dotyczą szczególnej grupy podatników, tj. podmiotów prowadzących działalność w tzw. obszarach wrażliwych. Podmioty te, mając w zakresie rozliczeń podatku od towarów i usług nadwyżki podatku naliczonego nad podatkiem należnym, przed wykazaniem zwrotu bezpośredniego wskazują te kwoty jako kwoty do przeniesienia na następny okres rozliczeniowy, starając się unikać w ten sposób kontroli dokonywanych odliczeń podatku. Należy w tym miejscu zauważyć, iż postępowania podatkowe i kontrolne w stosunku do takich podmiotów częstokroć wszczynane są wskutek zawiadomień składanych przez organy ścigania w związku z toczącymi się postępowaniami karnymi wobec osób biorących udział w takim procederze. Z tego względu niejednokrotnie postępowania te prowadzone są przez organy podatkowe i organy kontroli w terminie bezpośrednio poprzedzającym upływ okresu przedawnienia dla rozliczeń podatku od towarów i usług za okres rozliczeniowy będący przedmiotem postępowania. Przy tym postępowania w ww. obszarach, z uwagi na niejednokrotnie szeroką skalę nadużyć popełnianych przez całe siatki powiązanych ze sobą podmiotów (np. obrót paliwami, złomem, świadczenie usług budowlanych), należą do na tyle skomplikowanych, pracochłonnych i wyjątkowo trudnych od strony dowodowej, że powoduje to znaczne ich wydłużenie oraz wszczynanie kolejnych, w przypadkach wykrycia nowych powiązań z podmiotami dokonującymi oszustw i nadużyć podatkowych.

Przechodząc do przybliżenia danych liczbowych związanych ze stosowaniem w praktyce art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, pragnę wyjaśnić, że ze względu na szeroki zakres czasowy i wysoki stopień szczegółowości informacji wskazanych w interpelacji spełnienie wszystkich oczekiwań posłów nie jest możliwe. Brak narzędzi informatycznych nie pozwala na pozyskanie w krótkim odstępie czasowym danych w konfiguracji przedstawionej w interpelacji.

Z aktualnie posiadanych informacji pochodzących z urzędów skarbowych wynika, że w latach 2009-2010 liczba spraw, w których nastąpiło zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, wynosiła odpowiednio 4974 i 6753, z tego:

- liczba spraw, w których umorzono postępowanie karne skarbowe - odpowiednio 153 i 217,- liczba spraw, w których postawiono zarzuty - odpowiednio 4786 i 6329.

Z powyższego wynika, że w analizowanych latach udział spraw, w których postępowanie karne skarbowe zostało umorzone, w ogólnej liczbie spraw, w których nastąpiło zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, kształtował się na podobnym poziomie i stanowił ok. 3%. Z kolei zarzuty postawiono w ok. 95% spraw. Przedstawione dane pokazują, że we wskazanym okresie przypadki wszczęcia postępowań karnych skarbowych, wskutek których nastąpiło zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, co do zasady były wnikliwie przeanalizowane i należycie ocenione. Zaprezentowane dane wydają się być wystarczające dla stwierdzenia, że postawiona w interpelacji teza o „instrumentalnym” wykorzystywaniu przepisu art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej jest niezasadna.

Z poważaniem

Maciej Grabowski

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów