Ustanowienie służebności przesyłu przez Gminę

ODPOWIEDŹ

Tak, ustanowienie służebności przesyłu podlega w opisanej sytuacji opodatkowaniu.

UZASADNIENIE

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. W myśl art.8 ust.1 pkt 2 ustawy o podatku od towarów i usług, przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art.7, w tym również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji. Do czynności stanowiących świadczenie usług z tytułu zobowiązania do powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji można zaliczyć m. in. służebności gruntowe bierne i czynne, które mogą powstać np. w wyniku umowy, orzeczenia sądu, zasiedzenia lub orzeczenia administracyjnego. Ustanowienie służebności czynnej (zobowiązanie do tolerowania czynności lub sytuacji) lub biernej (zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności) za wynagrodzeniem podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli świadczący usługę posiada status podatnika w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług.

W myśl art.15 ust.1 ustawy o VAT, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust.2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych (art.15 ust. 2 ustawy). W myśl art.15 ust.6 ustawy o VAT nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.

W myśl powyższego przepisu, Gmina nie jest traktowana jako podatnik VAT tylko w zakresie czynności, które wykonuje jako organ władzy publicznej. Natomiast ustanowienie służebności gruntowej stanowi czynność regulowaną przepisami kodeksu cywilnego, która nie jest zastrzeżona do kompetencji gminy.

Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. Tak wynika z art.3054 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny. Na podstawie art. 3051 K.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art.49 §1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Służebność przesyłu określa zakres, w jakim przedsiębiorca przesyłowy może korzystać z cudzej nieruchomości, na której znajdują się (lub mają się znajdować) jego urządzenia przesyłowe, tj. wszelkie konstrukcje i instalacje tworzące linie do doprowadzania i odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia o podobnym przeznaczeniu. Źródłem służebności przesyłu jest umowa zawarta w formie aktu notarialnego między przedsiębiorcą przesyłowym i właścicielem gruntu, na którym są lub mają zostać zainstalowane urządzenia przesyłowe. Umowa ta powinna szczegółowo określać zakres czynności, które przedsiębiorca przesyłowy może wykonywać w stosunku do nieruchomości.

Z powyższego wynika, że ustanowienie służebności przesyłu wiąże się z zobowiązaniem właściciela gruntu do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji, zatem uznać należy, że czynność ta spełnia definicję odpłatnego świadczenia usług i co do zasady podlega opodatkowaniu VAT.

Co istotne - ustanowienie służebności przesyłu podlega opodatkowaniu tylko wówczas, gdy istnieje bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a otrzymanym świadczeniem wzajemnym (tj. zapłacone kwoty muszą stanowić wynagrodzenie za wyodrębnioną usługę świadczoną w ramach stosunku prawnego). W zadanym pytaniu piszecie Państwo o odszkodowaniu. Przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania i należy się posiłkować przepisami prawa cywilnego, gdzie odszkodowanie za doznaną krzywdę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto między zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy. Kodeks cywilny rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności - kontraktową (odnoszącą się do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania) i deliktową (wynikającą z czynów niedozwolonych). W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Z zadanego pytania nie wynika treść umowy dotycząca ustanowienia służebności. Jednakże należy pamiętać, że decydujące znaczenie dla oceny skutków prawnych umów w stosunkach pomiędzy stronami ma ich treść, a nie nazwa. W interpretacjach podatkowych dominuje pogląd, że świadczenie otrzymane za ustanowienie służebności jest wynagrodzeniem, a nie odszkodowaniem, co jednoznacznie wynika z przytoczonych przepisów Kodeksu cywilnego (np. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 2 lutego 2012 roku nr ILPP1/443-1419/11-2/AW).

W pytaniu stwierdzono, że dzięki ustanowieniu za odszkodowaniem służebności przesyłu na rzecz zakładu wodociągów gmina będzie mogła realizować wobec części mieszkańców zadania własne polegające na zaopatrzeniu w wodę, kanalizację, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych. W tym miejscu można stwierdzić, iż w zakresie dokonywanych przez gminę czynności cywilnoprawnych (np. ustanowienie służebności odpłatnej), nawet gdy dotyczą one zadań własnych (np. odpłatne dostarczanie mieszkańcom wody i odbiór ścieków), gmina jest uznawana za podatnika VAT i, niezależnie od swoich celów i zadań, postępuje w sposób tożsamy do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, które stanowią lub też mogłyby stanowić dla niej konkurencję. W świetle powyższego należy uznać, że ustanowienie za odszkodowaniem służebności przesyłu (jako rodzaju służebności gruntowej) jest w rzeczywistości usługą świadczoną przez Gminę, za którą Gmina otrzymuje wynagrodzenie, i podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych, według 23% stawki VAT.

W związku z tym, że Gmina realizuje obowiązki nałożone na nią ustawą o VAT ma również prawo do skorzystania z uprawnień, które przysługują podatnikom VAT m.in. z prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z opodatkowanymi czynnościami, zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT.

Bożena Sawicka