Określenie momentu powstania obowiązku podatkowego w VAT w transakcjach krajowych

I. Zasada podstawowa - dokonanie dostawy towaru lub wykonanie usługi

Generalną zasadą, wyrażoną w art. 19a ust.1 ustawy z 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług jest, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi.

Z przedstawionej powyżej ogólnej zasady wynika, że dla powstania obowiązku podatkowego w podatku od towarów i usług istotny jest moment przekazania prawa do rozporządzania towarem jak właściciel lub moment wykonania usługi. Podatnik, który wykonuje czynności podlegające opodatkowaniu VAT zobowiązany jest opodatkować daną czynność w momencie powstania obowiązku podatkowego, dlatego tak ważne jest prawidłowe rozpoznanie tego momentu. Zasada ogólna oznacza, iż podatek staje się wymagalny w rozliczeniu za okres, w którym dokonana została dostawa towarów bądź świadczenie usług i powinien być rozliczony za ten okres.Natomiast, jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, wkład budowlany lub mieszkaniowy przed ustanowieniem spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do otrzymanej kwoty, z zastrzeżeniem ust.5 pkt 4 (art.19a ust.8 ustawy o VAT). Prosimy jednak pamiętać, iż obowiązek podatkowy nie powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty w przypadku dostaw energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego, świadczenia usług: telekomunikacyjnych, wymienionych w poz. 140-153, 174 i 175 załącznika nr 3 do ustawy, najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze, ochrony osób oraz usług ochrony, dozoru i przechowywania mienia, stałej obsługi prawnej i biurowej, dystrybucji energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego.

1. Dokonanie dostawy

Co do zasady dokonanie dostawy towarów następuje z chwilą przeniesienia prawa do rozporządzania nimi jak właściciel. Należy przy tym zwrócić jednak uwagę, czy w przypadku stosowania zasad ogólnych przy dostawie towarów nie znajdą zastosowania tzw. „umowne” zasady określające moment wykonania danej czynności, np:

• towar jest wydawany bezpośrednio nabywcy lub osobie przez niego wskazanej - dokonanie dostawy towaru następuje z chwilą jego wydania,

• towar jest dostarczany transportem własnym dostawcy, lub najętym przez niego, do miejsca wskazanego zgodnie z umową przez nabywcę – dokonanie dostawy towaru następuje, co do zasady, z chwilą dostarczenia towaru do miejsca wskazanego przez nabywcę,

• towar jest pozostawiany w miejscu wskazanym przez nabywcę (np. nabywca prosi o pozostawienie – odpłatnie lub nieodpłatnie –  towaru na określony czas w magazynie dostawcy) – dokonanie dostawy towarów następuje z chwilą pozostawienia tego towaru w uzgodniony sposób do dyspozycji nabywcy,

• towar jest wysyłany przez dostawcę nabywcy za pośrednictwem przewoźnika, kuriera, poczty itp. (ryzyko utraty towaru ponosi nabywca) – dokonanie dostawy towaru następuje z chwilą wydania towaru podmiotowi, który jest zobowiązany do jego dostarczenia, z tym bowiem momentem dostawca przenosi prawo do rozporządzania jak właściciel.

    1.1. Dostawy „łańcuchowe”

W przypadku gdy kilka podmiotów dokonuje dostawy tego samego towaru w ten sposób, że pierwszy z nich wydaje ten towar bezpośrednio ostatniemu w kolejności nabywcy uznaje się, że dostawy towarów dokonał każdy z podmiotów biorący udział w czynnościach (art.7 ust.8 ustawy o VAT). Obowiązek podatkowy u każdego dostawcy powstanie z chwilą dokonania dostawy na rzecz jego nabywcy, tj. z chwilą przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Co do zasady będzie to miało miejsce z chwilą fizycznego wydania towaru. Jeżeli jednak przed fizycznym wydaniem towaru dojdzie do przeniesienia na nabywcę prawa do rozporządzania towarem jak właściciel, wówczas obowiązek podatkowy powstanie z tą chwilą.

1.2. Dostawa z ustalonymi po sobie terminami płatności lub dokonywana w sposób ciągły    

Dostawę, dla której ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu jej zakończenia. Natomiast dostawę dokonywaną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej wykonywaniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu jej zakończenia. Przy czym należy pamiętać, ze zasady tej nie stosuje się dostawy, o której mowa w art.7 ust.1 pkt 2 ustawy o VAT, tj. dostawy towarów w ramach której następuje wydanie towarów na podstawie umowy dzierżawy, najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej na czas określony lub umowy sprzedaży na warunkach odroczonej płatności, jeżeli umowa przewiduje, że w następstwie normalnych zdarzeń przewidzianych tą umową lub z chwilą zapłaty ostatniej raty prawo własności zostanie przeniesione (art.19a ust.3 i ust.4 ustawy o VAT). Wyłączenie to dotyczy tylko tych umów, w wyniku których, zgodnie z przepisami o podatku dochodowym, odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający oraz umów  leasingu  w rozumieniu tych przepisów, których przedmiotami są grunty.  

Przykład 1Firma „A” 2 marca 2015 roku otrzymała zamówienie na dostawę sprzętu elektronicznego i w tym dniu kontrahent towar odebrał. Jednak „A” wystawiła fakturę dopiero 2 kwietnia. Pomimo tak późnego wystawienia faktury, firma A powinna rozpoznać obowiązek podatkowy 2 marca, gdyż w tym dniu dokonano dostawy towaru.

Przykład 2Firma „B” 2 lutego 2015 roku otrzymała zamówienie na towar i w tym dniu wystawiła fakturę dokumentującą dostawę tego towaru. Kontrahent odebrał towar 3 marca 2015 roku. Obowiązek podatkowy powstanie 3 marca 2015 roku, tj. w dniu wydania towaru.

Przykład 3Firma „C” 2 marca 2015 roku zawarła umowę na sprzedaż programu komputerowego. Zgodnie z umową kontrahent odbierze program dopiero 2 kwietnia. Obowiązek podatkowy z tytułu dostawy programu powstanie 2 kwietnia, tj. w dniu wydania programu nabywcy.

Przykład 4Firma „D” 2 lutego 2015 roku sprzedała maszynę produkcyjną. W dniu zawarcia umowy kontrahent otrzymał wszystkie dokumenty niezbędne do uruchomienia maszyny i do rozporządzania maszyną jak właściciel. Jednak z uwagi na przedłużający się termin zakończenia prac w zakładzie produkcyjnym, maszyna wraz z fakturą została odebrana dopiero 2 kwietnia. Obowiązek podatkowy z tytułu dostawy maszyny powstał 2 lutego, tj. w dniu otrzymania przez nabywcę prawa do rozporządzania urządzeniem jak właściciel.

Przykład 5Firma „E” podpisała umowę na dostawę materiałów budowlanych. Zgodnie z harmonogramem określone partie materiałów będą dostarczane do ostatniego dnia danego miesiąca od stycznia do czerwca 2014 roku, a zapłata za materiały dostarczone w danym miesiącu nastąpi do 10 dnia następnego miesiąca. Obowiązek podatkowy będzie powstawał ostatniego dnia każdego miesiąca tj. 31 stycznia, 28 lutego, 31 marca, 30 kwietnia, 31 maja oraz 30 czerwca czyli z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się płatności.

2. Wykonanie usługi

Dla celów ustalenia obowiązku podatkowego z chwilą wykonania usługi oraz otrzymania przed tą datą zapłaty (czyli z zastosowaniem zasad ogólnych) ustawa o VAT określa zasady uznania danej usługi za wykonaną.

2.1. Usługi wykonane częściowo z określoną zapłatą

W omawianym temacie istotna jest także zasada, iż za usługę wykonaną uznaje się również usługę wykonaną częściowo, dla której to części określono zapłatę (art.19a ust.2 ustawy o VAT). Oznacza to, iż usługę przyjmowaną częściowo (określoną część podzielnej w sensie gospodarczym usługi) uważa się za wykonaną w odniesieniu do tej części usługi, dla której to określono zapłatę.

2.2. Usługa z ustalonymi po sobie terminami płatności lub świadczona w sposób ciągły

Usługę, dla której ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu jej zakończenia. Natomiast usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu jej zakończenia (art.19a ust.3 ustawy o VAT).

PAMIĘTAJ: Uznanie usług o charakterze ciągłym za wykonane z upływem wskazanych terminów, oznacza że są one uznane za wykonane w ostatnim dniu tych terminów, tj.:

•  ostatniego dnia każdego okresu, do którego odnoszą się płatności lub rozliczenia (w przypadku art.19a ust.3 zdanie pierwsze),

•  31 grudnia każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia usługi (w przypadku art.19a ust.3 zdanie drugie).

Przykład 6Firma „F” 2 marca 2015 roku otrzymała zlecenie o wartości 2.000 zł na wykonanie ulotek reklamowych do 30 kwietnia 2015 roku. Strony uzgodniły, że warunkiem skierowania ulotek do druku będzie zaakceptowanie przez zlecającego projektu ulotek i wówczas nastąpi zapłata 20% ceny transakcji. Akceptacja ta nastąpiła w dniu 5 marca. Obowiązek podatkowy z tytułu wykonania usługi w części odpowiadającej opracowaniu projektu powstanie 5 marca.

Przykład 7Firma „G”, która zajmuje się przeprowadzkami, 20 marca 2015 roku otrzymała zlecenie przeniesienia całego wyposażenia firmy „@” z Poznania do Warszawy. Wszystkie sprzęty oraz dokumenty zostaną dostarczone do Warszawy 2 kwietnia. Zatem 2 kwietnia dojdzie do wykonania usługi i powstania obowiązku podatkowego, gdyż z chwilą dostarczenia całego wyposażenia firmy „@” „G” dokonała ostatniej czynności składającej się na tę usługę.

Przykład 8Firma „H” 2 stycznia 2015 roku podpisała z „A” umowę na usługi reklamowe w internecie, które będą świadczone przez cały 2015 rok. Umowa przewiduje, że świadczone usługi będą rozliczane w kwartalnych okresach rozliczeniowych z terminem płatności upływającym 5 dnia miesiąca następującego po rozliczanym kwartale. Obowiązek podatkowy z tytułu wszystkich usług wykonanych dla „A” w 2015 roku powstanie odpowiednio:- za I kwartał: 31 marca,- za II kwartał: 30 czerwca,- za III kwartał: 30 września,- za IV kwartał: 31 grudnia.

Przykład 9Firma „I” 2 stycznia 2015 roku podpisała na dwa lata umowę na prowadzenie strony internetowej przez 2015 i 2016 rok. Zgodnie z umową zapłata nastąpi po wykonaniu usługi, 15 stycznia 2017 roku. Obowiązek podatkowy z tytułu części usługi odpowiadającej okresowi prowadzenia strony w 2015 i 2016 roku powstanie odpowiednio 31 grudnia 2015 roku i 31 grudnia 2016 roku.

Przykład 10 Podatnik „J” świadczy usługi turystki opodatkowane według szczególnej procedury. „J” oferuje wycieczkę wraz z transportem z Polski do Włoch „Rzym-Werona-Wenecja” w terminie od 5 do 10 maja. Powrót do Polski następuje 10 maja - obowiązek podatkowy powstanie z chwilą wykonania usługi, tj. 10 maja.

Przykład 11„J” sprzedaje ww. usługę turystyki i 3 marca otrzymał całość lub część zapłaty. Obowiązek podatkowy powstał 3 marca w odniesieniu do otrzymanej zapłaty (lub jej części). Jeśli wniesiono tylko część zapłaty w dniu 10 maja powstanie obowiązek podatkowy w odniesieniu do pozostałej do zapłaty kwoty.    

II. Szczególny moment powstania obowiązku podatkowego

W niektórych przypadkach obowiązek podatko...