Rozłożenie na raty lub umorzenie należności sądowych w sprawach cywilnych

Odpowiedź

Tak, przepisy przewidują taką możliwość. Umorzenie należności sądowych może nastąpić na wniosek osoby zainteresowanej (będącej w ciężkiej sytuacji, lub w związku z wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka), bądź też z urzędu. Wnioski o rozłożenie na raty, odroczenie lub umorzenie należności sądowych wnosi się do prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji.

Uzasadnienie

Kwestie umorzenia, odroczenia i rozłożenia na raty należności sądowych w sprawach z postępowania cywilnego regulują przepisy art. 119-125 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (u.k.s.s.c.).
Zapłata należności sądowych, czyli należności Skarbu Państwa z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz grzywien orzeczonych w postępowaniu cywilnym, może być rozłożona na raty albo umorzona, jeżeli natychmiastowe ich ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami (art. 119 u.k.s.s.c.). 
Zapłata należności sądowych może być na wniosek dłużnika rozłożona na raty lub odroczona na okres do dwóch lat, a w wyjątkowych wypadkach na okres do trzech lat. Wskazać przy tym należy, że niezapłacenie którejkolwiek raty w terminie powoduje natychmiastową wymagalność pozostałej części należności. Rozłożenie na raty lub odroczenie terminu zapłaty może być cofnięte w razie stwierdzenia, że nie istnieją już okoliczności, które je uzasadniały. Co istotne - nie może być rozłożona na raty zapłata sumy niższej niż trzykrotna wysokość opłaty podstawowej (art. 120 ust. 1-3 u.k.s.s.c.). Obecnie opłata podstawowa  - zgodnie z art. 14 ust. 3 u.k.s.s.c. - wynosi 30 zł, zatem nie może być rozłożona na raty zapłata sumy niższej niż 90 zł.  
Umorzenie należności sądowych może nastąpić - na wniosek dłużnika - w całości albo w części, jeśli wykazał on, że ze względu na swoją sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów nie jest w stanie ich uiścić, a ściągnięcie należności pociągnęłoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego rodziny. Do przedmiotowego wniosku należy dołączyć oświadczenie, o którym mowa w art. 102 ust. 2 u.k.s.s.c. Oświadczenie to sporządza się według ustalonego wzoru, powinno ono zawierać szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów (art. 121 u.k.s.s.c.). 
Wzór oświadczenia jest dostępny w siedzibach sądów, oraz Interneie: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym
Należności sądowe podlegają również umorzeniu na wniosek dłużnika w razie stwierdzenia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, że w postępowaniu, w którym je zasądzono, naruszono wobec dłużnika Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności lub Protokoły dodatkowe do tej Konwencji (art. 121a u.k.s.s.c.).
Umorzenie należności sądowych może również nastąpić w całości albo w części z urzędu - w sytuacji, gdy ich egzekucja okazała się bezskuteczna, a ponowne jej wszczęcie w późniejszym czasie byłoby bezcelowe (art. 122 u.k.s.s.c.).
Podmiotem rozpoznającym i rozstrzygającym ostatecznie wniosek o rozłożenie na raty, odroczenie lub umorzenie należności sądowych orzeczonych w postępowaniu przed sądami powszechnymi oraz przed Sądem Najwyższym jest prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji.
Po rozpoznaniu wniosku albo w razie wystąpienia okoliczności dających podstawę do wszczęcia postępowania o umorzenie należności sądowych z urzędu, prezes sądu wydaje stosowne zarządzenie (art. 124 ust. 1 i 2 u.k.s.s.c.). Uprawnienia te przysługują również kierownikowi ośrodka zamiejscowego sądu lub przewodniczącemu wydziału zamiejscowego sądu (art. 123 u.k.s.s.c.). 
Czynności w sprawach odroczenia lub rozłożenia na raty należności sądowych może - na zarządzenie prezesa sądu rejonowego lub okręgowego - wykonywać referendarz sądowy. Na zarządzenie referendarza przysługuje skarga do sądu (art. 125 u.k.s.s.c.).  
Podsumując, w postępowaniu cywilnym przewidziana jest instytucja rozłożenia na raty lub odroczenia należności sądowych (to jest orzeczonych) na okres do dwóch lub trzech lat. Dłużnik w trudnej sytuacji rodzinnej lub majątkowej może również wystąpić z wnioskiem o umorzenie należności sądowych w całości albo w części.   
 

Podstawa prawna: art. 14 ust. 3, art. 102 ust. 2, art. 119-125 ustawy z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.