Unijny System Śledzenia Ruchu i Pochodzenia Wyrobów Tytoniowych Track&Trace

System wprowadza oznaczanie opakowań jednostkowych wyrobów tytoniowych niepowtarzalnym identyfikatorem oraz rejestrowanie wejścia w posiadanie i przemieszczania na wszystkich etapach obrotu wyrobami tytoniowymi, które występują przed pierwszym punktem sprzedaży detalicznej. Tym samym możliwe jest monitorowanie przemieszczania legalnych wyrobów tytoniowych (śledzenie ruchu) oraz ustalenie, w którym momencie wyrób został skierowany na nielegalny rynek lub odwrotnie (śledzenie pochodzenia). 
Zgodnie z art. 15 ust. 1 w/w dyrektywy, w przypadku wyrobów tytoniowych wyprodukowanych poza Unią, obowiązki związane ze stosowaniem systemu identyfikowalności mają zastosowanie tylko do wyrobów przeznaczonych lub wprowadzanych na rynek Unii. Jednocześnie art. 6 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2018/574 z dnia 15 grudnia 2017r. w sprawie norm technicznych dotyczących ustanowienia i funkcjonowania systemu identyfikowalności wyrobów tytoniowych stanowi, że w przypadku wyrobów tytoniowych produkowanych poza Unią niepowtarzalny identyfikator jest umieszczany na opakowaniu jednostkowym, zanim wyrób zostanie przywieziony do Unii. Należy również zwrócić uwagę na definicję „przywozu wyrobów tytoniowych” określoną w art. 2 pkt 38 dyrektywy 2014/40/UE, zgodnie z którą wyroby objęte zawieszającą procedurą celną nie są uznawane jako wprowadzone na terytorium Unii dopóki nie zostaną zwolnione z tej procedury. 

W związku z powyższym, w przypadku wyrobów importowanych, niepowtarzalne identyfikatory powinny zostać naniesione przed przemieszczeniem ich na terytorium Unii, chyba, że wyroby zostaną objęte zawieszającą procedurą celną.
Przez pierwszy rok funkcjonowania systemu Track&Trace, tj. do 20 maja 2020 roku, zgodnie z art. 37 ust. 1 rozporządzenia 2018/574, możliwy będzie obrót wyrobami tytoniowymi nieoznaczonymi niepowtarzalnym identyfikatorem, które zostały wytworzone lub importowane przed uruchomieniem systemu tj. przed 20 maja 2019 roku. W praktyce oznacza to, że punkty sprzedaży detalicznej będą mogły dokonywać sprzedaży wyrobów tytoniowych pochodzących z zapasów magazynowych, zarówno własnych jak i hurtowników, dystrybutorów, producentów i importerów wyrobów tytoniowych.
Cele systemu:

• Zwalczanie nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi
• Ochrona zdrowia publicznego, budżetu państwa, oraz podmiotów prowadzących legalną działalność w zakresie wyrobów tytoniowych
• System realizowany będzie poprzez:
• Oznaczanie opakowań jednostkowych wyrobów tytoniowych niepowtarzalnym identyfikatorem
• Rejestrowanie nabyć oraz przemieszczeń wyrobów tytoniowych przez uczestników obrotu tymi wyrobami, z wyłączeniem pierwszego punktu detalicznego, bezpośrednio do repozytorium pierwotnego (primary repository) lub przy pomocy routera
• Udostępnianie zebranych danych właściwym organom państw członkowskich oraz Komisji Europejskiej na potrzeby walki z nielegalnym handlem wyrobami tytoniowymi
• Termin wdrożenia systemu:
• do 20 maja 2019 r. w zakresie papierosów i tytoniu do samodzielnego skręcania papierosów
• do 20 maja 2024 r. w zakresie wyrobów tytoniowych innych niż papierosy i tytoń do samodzielnego skręcania papierosów

Obowiązki związane z funkcjonowaniem systemu identyfikowalności:

1. właściwe władze państwa członkowskiego (w Polsce jest to Minister Finansów) wyznaczają podmiot wydający identyfikatory (ID issuer);
2. producenci i importerzy wyrobów tytoniowych są obowiązani do zawarcia umów w sprawie przechowywania danych z niezależną stroną trzecią, która będzie prowadzić ośrodek przechowywania danych (primary repository);
3. Komisja Europejska wyznacza dostawcę, którego zadaniem jest prowadzenie repozytorium wtórnego – całościowej bazy danych (secondary repository provider);
4. uczestnicy obrotu wyrobami tytoniowymi rejestrują się, uzyskując kody identyfikacyjne podmiotu gospodarczego, także dla zakładów i maszyn, w rejestrze prowadzonym przez podmiot wydający identyfikatory (ID Issuer);
5. producenci wyrobów tytoniowych przekazują wszystkim uczestnikom obrotu tymi wyrobami (z wyłączeniem pierwszego punktu detalicznego), w tym importerom, przedsiębiorcom, którzy prowadzą magazyny i przedsiębiorcom transportowym, urządzenia do rejestrowania wyrobów tytoniowych, które podmioty te nabywają, sprzedają, przechowują, transportują lub w stosunku do których dokonują innego rodzaju czynności;
6. producenci i importerzy zapewniają, aby bezpośrednio po naniesieniu niepowtarzalnego identyfikatora na opakowanie jednostkowe, był on weryfikowany pod względem prawidłowego umieszczenia i czytelności. Proces ten jest chroniony za pomocą urządzenia do rejestrowania procesu weryfikacji, po umieszczeniu każdego niepowtarzalnego identyfikatora opakowania jednostkowego, które dostarcza i instaluje niezależna strona trzecia (anti-tampering device).

Szczegółowe regulacje w zakresie norm technicznych dotyczących ustanowienia i funkcjonowania systemu identyfikowalności wyrobów tytoniowych oraz głównych elementów umów w sprawie przechowywania danych, zawieranych w ramach tego systemu, zostały określone w aktach wykonawczych i implementujących, o których mowa w art. 15 dyrektywy 2014/40/UE.
Zabezpieczeniem opakowania jednostkowego wyrobów tytoniowych (security feature) oprócz niepowtarzalnego identyfikatora, będzie umieszczane zabezpieczenie odporne na ingerencję, umożliwiające sprawdzenie autentyczności wyrobów tytoniowych; mogą to być znaki akcyzy, jeśli spełniają wszystkie techniczne normy i funkcje wymagane na mocy dyrektywy 2014/40/UE.
Aktualnie trwają prace legislacyjne nad rozwiązaniem, które pozwoli na ustanowienie znaku akcyzy jako zabezpieczenia opakowania jednostkowego wyrobów tytoniowych. Wyjątkiem będą wyroby tytoniowe sprzedawane w sklepach wolnocłowych podróżnym, którzy udają się do państw trzecich, dla których określono elementy jakie powinno mieć zabezpieczenie. 
Szczegółowe regulacje w sprawie norm technicznych dotyczących zabezpieczeń umieszczanych na wyrobach tytoniowych zostały określone przez akty wykonawcze i implementujące o których mowa w art. 16 dyrektywy 2014/40/UE.

Podstawa prawna: art. 15 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/40/UE z dnia 3 kwietnia 2014r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów oraz uchylającej dyrektywę 2001/37/WE.