Fundacje rodzinne

Czym jest fundacja rodzinna?

Zasady organizacji i funkcjonowania fundacji rodzinnej, w tym prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta, reguluje ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. z 2023 r., poz. 326).

Ważne!
Według art. 2 ww. ustawy fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej.

Przez świadczenie należy rozumieć składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.
Fundacja określana jest mianem skarbca rodzinnego, który ma zapewnić rodzinie środki finansowe, a jednocześnie realizować wizję fundatora i dbać o wartości przyjęte przez niego w biznesie.
Według założeń twórcy ustawy do zadań fundacji rodzinnej należy:

• gromadzenie, zarządzanie i ochrona majątku przekazanego przez fundatora, zgodnie z jego wolą zawartą w statucie lub testamencie,
• zapewnienie środków finansowych dla wskazanych przez fundatora beneficjentów, w szczególności osób mu bliskich, ale także organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego.

Zdaniem Ministerstwa Rozwoju i Technologii podstawowym celem fundacji rodzinnej jest:

• skuteczna, wielopokoleniowa sukcesja w firmach rodzinnych, w szczególności w przedsiębiorstwach,
• budowa silnych rodzimych marek,
• akumulacja i ochrona kapitału przed rozdrobnieniem,
• zwiększenie szans na nowe inwestycje.

Zakładanie fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna zakładana jest przez jej fundatora. Zgodnie z art. 11 ustawy o FR fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie.

Ważne!
Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. Jednakże w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, może mieć ona tylko jednego fundatora.

Jeżeli fundacja rodzinna ma więcej niż jednego fundatora, wykonują oni prawa i obowiązki fundatora wspólnie, chyba że statut stanowi inaczej. 
W myśl art. 21 ustawy o FR do powstania fundacji rodzinnej jest wymagane:

1. złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
2. ustalenie statutu;
3. sporządzenie spisu mienia;
4. ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;
5. wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
6. wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Etapy zakładania fundacji rodzinnej

Akt założycielski i testament sporządza się w formie aktu notarialnego 
Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja rodzinna w organizacji zarządza we własnym imieniu posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę, w szczególności nabywa prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciąga zobowiązania, pozywa i jest pozywana. 
Fundacja rodzinna w organizacji jest reprezentowana przez fundatora lub pełnomocnika powołanego przez fundatora albo w przypadkach wskazanych w ustawie – przez zarząd. Odpowiedzialność reprezentujących fundację wobec samej fundacji rodzinnej ustaje z chwilą zatwierdzenia ich czynności uchwałą zarządu, a w wypadku czynności zarządu – z chwilą zatwierdzenia jego czynności. Podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu określa statut. Fundacja rodzinna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną. Z tą chwilą staje się ona podmiotem praw i obowiązków fundacji rodzinnej w organizacji.

Kolejnym krokiem jest ustanowienie przez fundatora statutu fundacji rodzinnej 
Statut fundacji określa:

1. nazwę fundacji rodzinnej;
2. siedzibę fundacji rodzinnej;
3. szczegółowy cel fundacji rodzinnej;
4. beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
5. zasady prowadzenia listy beneficjentów;
6. zasady – w tym szczegółowy tryb – zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
7. czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
8. wartość funduszu założycielskiego;
9. zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
10. podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
11. co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
12. zasady zmiany statutu;
13. przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Statut może również:

1. określać zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej;
2. ukazywać szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej;
3. formułować wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej;
4. przewidywać utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych.

Zmiana statutu jest skuteczna z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.
Następnym etapem w ustanowieniu fundacji rodzinnej jest sporządzenie spisu mienia
Spis mienia zawiera prawa majątkowe wniesione przez fundatora albo osoby inne niż fundator do fundacji rodzinnej, ze wskazaniem osoby wnoszącej mienie oraz z określeniem rodzaju i wartości każdego z wniesionych składników mienia, w wysokości określonej według stanu i cen z chwili ich wniesienia oraz ich wartości podatkowe. Spis mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego sporządza fundator. Zarząd aktualizuje spis mienia i odpowiada za aktualność tego spisu. 

Ważne!
W wypadku gdy fundację rodzinną zakłada kilku fundatorów, w spisie mienia zawiera się informację o aktualnych proporcjach dla każdego z fundatorów oraz fundacji rodzinnej.

Zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy o FR dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych określa się proporcję wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną. Proporcję określa się w części, w jakiej pozostaje suma wartości składników mienia wniesionego do fundacji rodzinnej, przypadająca na tego fundatora lub fundację rodzinną, do wartości sumy mienia wniesionego przez wszystkich fundatorów i fundację rodzinną. Proporcję określa się każdorazowo w wypadku wniesienia kolejnego mienia do fundacji rodzinnej.
W wypadku gdy do fundacji rodzinnej mienie wnosi wspólny zstępny, wstępny albo rodzeństwo więcej niż jednego fundatora, mienie uważa się za wniesione przez wszystkich tych fundatorów w równych częściach. 

Przykład
Jeżeli mienie do fundacji wniósł syn dwojga fundatorów, przyjmuje się, że zostało ono wniesione przez każdego z tych fundatorów w równych częściach – czyli po 50%.

Organy fundacji rodzinnej

Organami fundacji rodzinnej są:

• zarząd, 
• rada nadzorcza,
• zgromadzenie beneficjentów.

Zgodę na pełnienie funkcji członka organu fundacji rodzinnej wyraża się w formie pisemnej.
Jeżeli organ fundacji rodzinnej jest wieloosobowy, na przewodniczącym oraz na członkach tego organu spoczywa obowiązek należytego organizowania jego prac. Gdy jest to konieczne, w regulaminie określa się sposób jego organizacji i wykonywania czynności. 
Posiedzenie organu fundacji rodzinnej zwołuje przewodniczący tego organu, z własnej inicjatywy lub na żądanie członka tego organu. Uchwała organu fundacji rodzinnej może zostać podjęta, jeżeli wszyscy członkowie tego organu zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu albo o głosowaniu na piśmie, albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Każdemu członkowi organu fundacji rodzinnej przysługuje jeden głos, chyba że statut stanowi inaczej. Głosowania organu fundacji rodzinnej są jawne. Tajne głosowanie zarządza się przy wyborach oraz nad wnioskami o odwołanie członków organów fundacji rodzinnej, pociągnięcia ich do odpowiedzialności oraz w sprawach osobowych. Tajne głosowanie zarządza się ponadto na żądanie choćby jednego z członków organu fundacji rodzinnej uczestniczącego w głosowaniu.

Zarząd fundacji rodzinnej

Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw fundacji rodzinnej, chyba że statut stanowi inaczej. W wypadku gdy zarząd jest wieloosobowy, fundację rodzinną reprezentuje dwóch członków zarządu działających łącznie, chyba że statut stanowi inaczej.
Członka zarządu powołuje się na trzyletnią kadencję, chyba że statut stanowi inaczej. Członek zarządu może być powołany na kolejne kadencje. 
Członka zarządu fundacji rodzinnej powołuje i odwołuje fundator, a po jego śmierci – rada nadzorcza, jeżeli została ustanowiona. W wypadku śmierci fundatora i braku rady nadzorczej powołania i odwołania członka zarządu dokonuje zgromadzenie beneficjentów. W wypadku gdy fundacja rodzinna jest ustanawiana w testamencie, fundator określa w nim osobę albo osoby, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka albo członków pierwszego zarządu.
Członkowie zarządu mogą pełnić swoje funkcje za wynagrodzeniem. Jeżeli nie umówiono się w sprawie wysokości wynagrodzenia, członkowie zarządu pełnią funkcję bez wynagrodzenia.
Do zadań zarządu należy:

• prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz jej reprezentowanie;
• realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie;
• podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej;
• tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w statucie;
• informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu;
• spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.

Do obowiązków członka zarządu należą:

• wykonywanie obowiązków z należytą starannością; 
• postępowanie w sposób lojalny wobec fundacji rodzinnej;
• zachowanie w poufności informacji uzyskanych w związku z pełnioną funkcją, w szczególności w zakresie danych osobowych beneficjenta;
• nieujawnianie tajemnic fundacji rodzinnej również po wygaśnięciu mandatu. Przez tajemnicę fundacji rodzinnej rozumie się w szczególności informacje dotyczące kierunku inwestowania, organizacyjne lub inne informacje mające wartość gospodarczą, a także informacje dotyczące beneficjentów, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania tych informacji w poufności. 

Rada nadzorcza fundacji rodzinnej

Fundator w statucie może ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli liczba beneficjentów przekracza 25 osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe.
Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Statut fundacji rodzinnej może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonej czynności. 
Rada nadzorcza składa się z jednego lub większej liczby członków. Członka rady nadzorczej powołuje się na pięcioletnią kadencję, chyba że statut stanowi inaczej. Członek rady nadzorczej może być powołany na kolejne kadencje.
Powołania i odwołania członków rady nadzorczej dokonuje fundator, a po jego śmierci – zgromadzenie beneficjentów, chyba że w statucie stwierdzono inaczej.
W wypadku gdy fundacja rodzinna jest ustanawiana w testamencie, fundator może określić w nim osobę albo osoby, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka albo członków pierwszej rady nadzorczej. 

Ważne!
Nie można pełnić jednocześnie funkcji członka zarządu i funkcji członka rady nadzorczej.

Zgromadzenie beneficjentów 

Zgromadzenie beneficjentów ustanawia fundator w statucie fundacji. Tworzą go beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w zgromadzeniu. Zgromadzenie beneficjentów jest zwoływane przez zarząd, chyba że statut stanowi inaczej. 
Zgromadzenie beneficjentów podejmuje uchwały w sprawach:

• rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy;
• udzielenia absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków;
• podziału lub pokrycia wyniku finansowego netto;
• wyboru firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe, zgodnie z ustawą z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, podlega badaniu;
• innych wymienionych w ustawie lub statucie.

Jeżeli statut nie stanowi inaczej, zgromadzenie beneficjentów jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim głosów. Beneficjent może uczestniczyć w zgromadzeniu beneficjentów i wykonywać prawo głosu osobiście lub przez pełnomocnika.

Rejestracja fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna podlega rejestracji w rejestrze fundacji rodzinnych. Z chwilą jej wpisu do rejestru fundacji rodzinnych nabywa ona osobowość prawną. Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Rejestr fundacji rodzinnych jest jawny. Do rejestru fundacji rodzinnych fundację rodzinną zgłasza fundator. W wypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, zgłoszenia fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych dokonuje zarząd. Zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych podpisują wszyscy członkowie zarządu. 
Zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych zawiera:

• nazwę fundacji rodzinnej, jej siedzibę i adres;
• wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej;
• imiona i nazwiska, numery PESEL członków zarządu, a w przypadku braku obowiązku posiadania takiego numeru – datę urodzenia oraz ich adresy do doręczeń, a także sposób reprezentowania fundacji rodzinnej;
• imiona i nazwiska, numery PESEL członków rady nadzorczej, a w przypadku braku obowiązku posiadania takiego numeru – datę urodzenia oraz ich adresy do doręczeń, jeśli w fundacji rodzinnej ustanawia się radę nadzorczą;
• imiona i nazwiska, numery PESEL beneficjentów będących osobami fizycznymi wchodzącymi w skład zgromadzenia beneficjentów, a w przypadku braku obowiązku posiadania takiego numeru – datę urodzenia oraz ich adresy do doręczeń, a w przypadku gdy beneficjentem jest podmiot inny niż osoba fizyczna – nazwę lub firmę oraz numer identyfikacyjny REGON, a jeżeli podmiot ten jest zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym – także jego numer w tym rejestrze;
• imię i nazwisko oraz adres do doręczeń fundatora, jeżeli fundator jest uprawniony do powołania zarządu;
• czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony.

Zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych oprócz wniosku o wpis zawiera również:

• akt założycielski fundacji rodzinnej albo protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu, w którym ustanowiono fundację rodzinną;
• statut fundacji rodzinnej;
• oświadczenie fundatora o wniesieniu mienia na...