Zasady ustalania stawki VAT

1. Zasady ogólne ustalania stawki VAT

Do transakcji sprzedaży towarów lub usług przedsiębiorca zobowiązany jest zastosować właściwą stawkę VAT lub zwolnienie od podatku. W przypadku niskiej sprzedaży przedsiębiorca może skorzystać ze zwolnienia od VAT.
Ustalając właściwą stawkę VAT, podatnik powinien sprawdzić czy spełnia warunki do skorzystania z obniżonej stawki VAT lub zwolnienia z VAT poprzez weryfikację wskazanych poniżej przepisów ustawy o VAT, Rozporządzeń oraz katalogu towarów i usług  ujętych w  załącznikach do przepisów. 
Analizując załączniki do ustawy o VAT widzimy, że towary i usługi pogrupowane są według symboli PKWIU – Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług. Jest to pierwszy krok do ustalenia stawki, bowiem w klasyfikacji zaznaczono, które towary i usługi podlegają opodatkowaniu według innej stawki niż podstawowa. Zatem, ustalając stawkę VAT można rozpocząć od odnalezienia przedmiotu swojej działalności w klasyfikacji PKWIU.
W sytuacji, gdy towar lub usługa nie zostały zakwalifikowane do katalogu towarów i usług podlegających obniżonym stawkom lub zwolnieniu od VAT, należy zastosować stawkę podstawową 23%.
Należy bardzo dokładnie ustalić prawidłową stawkę VAT, gdyż w przypadku pomyłki powstaną skutki podatkowe dla obu stron transakcji. W przypadku problemu z określeniem prawidłowej stawki VAT podatnik może wystąpić do Szefa KIS o uzyskanie indywidualnej Wiążącej Informacji Stawkowej (WIS). 

Ważne: Od 1 lipca 2020 roku obowiązują nowe zasady klasyfikacji towarów i usług, a w konsekwencji, w niektórych przypadkach, nowe stawki VAT. Podatnicy VAT mają obowiązek prawidłowo zakwalifikować towar lub usługę, stosując aktualny numer z CN lub PKWiU 2015 zamiast dotychczasowego z PKWiU 2008. 

2. Opcje opodatkowania VAT

Podatek od towarów i usług naliczany jest procentowo od wartości towaru lub usługi, czyli wg określonej stawki. Stawki podatku występują w różnych wysokościach:

• stawka podstawowa 23%, 
• stawki obniżone: 8%, 5%, 3% lub 0%, które stosuje się jedynie do określonych towarów i usług.

Przepisy przewidują także możliwość skorzystania ze zwolnienia od podatku. 
W wyniku zastosowania zwolnienia podatkowego dana czynność nie podlega opodatkowaniu lub dany podatnik nie ma obowiązku rozliczania VAT.

2.1. Stawki VAT

Podstawowa stawka podatku VAT wynosi 23%, zgodnie z art.41 ust. 1 w powiązaniu z art. 146aa ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług. 
Dla towarów i  usług wymienionych w  załączniku nr  3 do ustawy, innych niż klasyfikowane według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i  Usług w  grupowaniu usługi związane z  wyżywieniem (PKWiU 56), stawka podatku wynosi 8% (art.41 ust. 2 w powiązaniu z art. 146aa ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT).
Dla towarów i  usług wymienionych w  załączniku nr  10 do ustawy, innych niż klasyfikowane według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i  Usług w  grupowaniu usługi związane z  wyżywieniem (PKWiU 56), stawka podatku wynosi 5% (art. 41 ust. 2a ustawy o VAT).
Po zmianie zasad klasyfikacji, w załączniku nr 3 do ustawy o VAT zamiast blisko 200 pozycji obecnie znajduje się 73 pozycji, a w załączniku nr 10 zamiast 35 pozycji są 24 pozycje. Po zmianie zasad klasyfikacji, w załączniku nr 3 do ustawy o VAT zamiast blisko 200 pozycji obecnie znajduje się 73 pozycji, a w załączniku nr 10 zamiast 35 pozycji są 24 pozycje. 
Jednocześnie w objaśnieniach do ww. załącznika nr 3 wskazano, że wykaz nie ma zastosowania dla zakresu sprzedaży towarów i świadczenia usług zwolnionych od podatku VAT lub opodatkowanych stawkami niższymi niż stawka, której dotyczy załącznik. Oznacza to, że jeżeli dany towar (lub usługa) wymieniony w załączniku nr 3, na podstawie innych regulacji podlega opodatkowaniu niższą stawką  VAT lub zwolnieniu - zastosowanie ma ta niższa stawka podatku lub zwolnienie. Szczególne przypadki zastosowania stawki 0% określa art. 83 ust.1 ustawy o VAT.
Obniżone stawki VAT wynikają także z Rozporządzenia Ministra Finansów z 25 marca 2020  roku w  sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz  warunków stosowania stawek obniżonych. Rozporządzenie to określa towary i usługi, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, do  wysokości 0%, oraz  warunki stosowania obniżonej stawki oraz towary, dla których obniża się stawkę podatku do  wysokości 8%.
Podsumowując - poszczególne stawki określa:

• 8% – załącznik nr 3 do ustawy, Rozporządzenie Ministra Finansów z 25.03.2020;
• 5% – załącznik nr 10 do ustawy;
• 3% – załącznik nr 6 do ustawy;
• 0% – załącznik nr 8 do ustawy i art. 83 ust.1 ustawy o VAT oraz Rozporządzenie Ministra Finansów z 25 marca 2020  roku.

2.2.  Zwolnienia od VAT

Od podatku zwolnione są określone czynności lub określone podmioty. Zwolnienie od VAT, które przedsiębiorca uzyskuje na podstawie typu czynności, którą wykonuje, określa się potocznie jako zwolnienie przedmiotowe. Przedmiotowe zwolnienie z VAT  zależy od  przedmiotu  prowadzonej działalności. Towary i usługi, które nie wymagają opodatkowania VAT, zostały wymienione w art. 43 ust.1 ustawy o VAT (np. zwolnione od VAT są usługi w  zakresie wynajmowania lub wydzierżawiania nieruchomości o  charakterze mieszkalnym lub części nieruchomości, na własny rachunek, wyłącznie na cele mieszkaniowe, usługi ubezpieczeniowe, usługi reasekuracyjne i  usługi pośrednictwa w  świadczeniu usług ubezpieczeniowych i  reasekuracyjnych, dostawa budynków, budowli lub ich części – pod określonymi warunkami).
Zwolnienie to nie jest ograniczone czasowo ani kwotowo. Z tego zwolnienia nie można zrezygnować (jedynym wyjątkiem jest rolnik ryczałtowy). 
Ustawodawca przewidział także szereg zwolnień od podatku, które zostały określone w rozdziale 3 działu VIII ustawy o VAT - zwolnienia z tytułu importu towarów.
Ponadto, przedsiębiorca może skorzystać z tzw. zwolnienia podmiotowego od VAT – z uwagi na wartość sprzedaży. Bowiem zgodnie z art.113 ust.1 i ust.9 ustawy o VAT, zwalnia się od VAT podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200.000 zł. Zwalnia się także od podatku sprzedaż dokonywaną przez podatnika rozpoczynającego w  trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności określonych w  art. 5, jeżeli przewidywana przez niego wartość sprzedaży nie przekroczy, w  proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej w  roku podatkowym, kwoty określonej w  ust. 1. 

Aby prawidłowo wyliczyć kwotę do zwolnienia – co wynika z art.113 ust.1 i 2 ustawy o VAT – należy pamiętać, że:
-    wartość sprzedaży należy liczyć w wartościach netto (bez VAT),
-    do wartości sprzedaży opodatkowanej nie wlicza się czynności wymienionych w ustawie o VAT, takich jak:

• wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów oraz sprzedaży wysyłkowej
• dostawy towarów i świadczenia usług zwolnionych z VAT, z wyjątkiem transakcji związanych z  nieruchomościami
• pewnej kategorii usług, takich jak np. transakcje walutowe, usługi zarządzania instrumentami finansowymi, udzielanie kredytów i pożyczek, itp.
• usług ubezpieczeniowych, jeżeli czynności te nie mają charakteru transakcji pomocniczych
• dostawy towarów, które na podstawie przepisów o  podatku dochodowym są zaliczane do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i  prawnych podlegających amortyzacji.

Należy przy tym pamiętać, że jeżeli faktyczna wartość sprzedaży zwolnionej od podatku, w proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej, przekroczy w trakcie roku podatkowego kwotę 200.000 zł, zwolnienie traci moc począwszy od czynności, którą przekroczono tę kwotę (art.113 ust.10 ustawy o VAT).
Ze zwolnienia podmiotowego można zrezygnować, ale pod warunkiem pisemnego zawiadomienia o tym zamiarze naczelnika urzędu skarbowego przed początkiem miesiąca, w którym rezygnują ze zwolnienia, a w przypadku podatników rozpoczynających w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności określonych w art. 5, którzy chcą zrezygnować ze zwolnienia od pierwszej wykonanej czynności - przed dniem wykonania tej czynności (art.113 ust.4 ustawy o VAT).
Jednocześnie prosimy pamiętać, że art.113 ust. 13 ustawy o VAT wymienia przypadki, do których nie można stosować zwolnień, o  których mowa w  ust. 1 i  9.
Zwolnienia od VAT zawarte są także w Rozporządzeniu Ministra Finansów z 20 grudnia 2013 roku w sprawie zwolnień od podatku od towarów i usług oraz warunków stosowania tych zwolnień, które określa inne niż określone w  art.43-81 ustawy o VAT zwolnienia od podatku od towarów i usług oraz szczegółowe warunki stosowania tych zwolnień. 

Ważne: Zwolnienie podatkowe skutkuje brakiem możliwości odliczenia podatku naliczonego przy zakupie towarów i usług.

3.`CN i PKWiU

Zgodnie z art. 5a ustawy o podatku od towarów i usług, towary i  usługi będące przedmiotem czynności, o  których mowa w art. 5, wymienione w klasyfikacji w  układzie odpowiadającym Nomenklaturze scalonej (CN) zgodnej z  rozporządzeniem Rady (EWG) nr  2658/87 z  dnia 23 lipca 1987  r. w  sprawie nomenklatury taryfowej i  statystycznej oraz w  sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. Urz. WE L 256 z  07.09.1987, str.  1, z  późn. zm. - Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 2, t. 2, str.  382, z  późn. zm.) lub w  klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o  statystyce publicznej, są klasyfikowane według Nomenklatury scalonej (CN) lub klasyfikacji wydanych na podstawie przepisów o  statystyce publicznej, jeżeli dla tych towarów lub usług przepisy ustawy lub przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie powołują działy, pozycje, podpozycje lub kody Nomenklatury scalonej (CN) lub symbole klasyfikacji statystycznych.
 Przy określaniu prawidłowej stawki podatku od towarów i usług dla danej czynności istotne jest prawidłowe jej zaklasyfikowanie wg symbolu PKWiU. Bowiem przepisy ustawy o podatku od towarów i usług oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia odwołują się do grupowań PKWiU przy ustalaniu preferencyjnych stawek podatkowych i zwolnień od podatku. Prawidłowa pod względem klasyfikacji statystycznych identyfikacja towarów i usług stanowi warunek niezbędny do określenia wysokości opodatkowania podatkiem VAT w stosunku do towarów i usług, dla których przepisy VAT powołują stosowną klasyfikację statystyczną. Należy pamiętać, że to podatnik jest zobowiązany do prawidłowego określenia przedmiotu opodatkowania, co wiąże się z prawidłowym zdefiniowaniem i zaklasyfikowaniem wykonywanych czynności. Wynika to z faktu, że właśnie m.in. producent, bądź usługodawca posiada wszystkie informacje niezbędne do właściwego zaliczenia produktu, czy usługi do odpowiedniego grupowania PKWiU, tj. informacje dotyczące rodzaju użytego surowca, technologii wytwarzania lub przeznaczenia wyrobu, bądź zakresu świadczonych usług.
Nowa matryca stawek VAT to zmiana sposobu identyfikacji towarów i usług dla potrzeb VAT.  Od l lipca 2020 roku nie należy już stosować Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług PKWiU 2008. 
W celu prawidłowego zakwalifikowania usługi, należy zastosować aktualny numer z PKWiU 2015 (zamiast dotychczasowego z PKWiU 2008). 
Do towarów należy stosować symbole Nomenklatury Scalonej CN oraz Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych  PKOB ( zamiast PKWiU z 2008 roku). 
Ministerstwo Finansów wskazuje, że zmiana ta przyczyni się do ujednolicenia zasad klasyfikowania towarów na potrzeby podatkowe i celne. 
Nomenklatura scalona (ang.  Combined Nomenclature, CN) to usystematyzowany wykaz towarów, który pozwala na sklasyfikowanie towarów dla potrzeb obrotu międzynarodowego, statystyk handlu zagranicznego Unii Europejskiej oraz obrotu wewnątrzwspólnotowego. Nadzór nad nomenklaturą CN sprawuje Komisja Europejska, która każdego roku publikuje jej nową wersję. Nomenklatura scalona jest ośmiocyfrowym rozwinięciem Zharmonizowanego Systemu Określania i Kodowania Towarów (HS), opracowanego przez Światową Organizację Celną. Na poziomie sześciu cyfr jest zbieżna z nomenklaturą HS. Nomenklatura scalona dzieli się na sekcje, działy, pozycje i podpozycje. Oprócz wykazu towarów zawiera również przepisy wstępne, uwagi do sekcji i działów oraz przypisy odnoszące się do podpozycji CN. Nomenklatura scalona dostępna jest w  Przeglądarce Taryfowej, zamieszczonej na stronach internetowych Ministerstwa Finansów: (strona internetowa www.puesc.gov.pl  zakładka: Taryfa celna i zakładka: Przeglądarka taryfowa).
Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU 2015) składa się z: 

• zasad metodycznych,
• uwag do poszczególnych sekcji, 
• schematu klasyfikacji. 

Zasady metodyczne stanowią integralną część klasyfikacji. Zawarte w nich postanowienia obowiązują przy jej interpretacji i stosowaniu. Schemat klasyfikacji stanowi wykaz grupowań i obejmuje: symbole grupowań, nazwy grupowań. 

PKWiU 2015 jest klasyfikacją obejmującą grupowania produktów w podziale siedmiopoziomowym, określoną przez Polską Klasyfikację Działalności (PKD 2007) oraz Nomenklaturę Scaloną. 
Należy również pamiętać o zapisie art. 2 pkt 30  ustawy o VAT - przez PKWiU ex - rozumie się zakres wyrobów lub usług węższy niż określony w danym grupowaniu Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług. Umieszczenie tego dopisku przy konkretnym symbolu statystycznym ma na celu zawężenie stosowania obniżonej stawki podatku tylko do towarów należących do wymienionego grupowania statystycznego, spełniającego określone warunki sprecyzowane przez ustawodawcę w rubryce “nazwa towaru”. Zatem, wynikająca z konkretnego załącznika stawka podatku dotyczy wyłącznie danego towaru z danego grupowania.

Pamiętaj: W celu prawidłowego zakwalifikowania usługi, należy zastosować aktualny numer z PKWiU 2015...